به مناسبت روز قلم؛ قلم؛ تبلور زلال اندیشه های حکیمانه
روتیتر:صاحبان قلم به عنوان طلایه داران اندیشه و علم از رسالتی سنگین در زمینه پویایی تفکر و دانش جامعه برخوردارند. انسان هایی که در کنار روشنگری راه فضیلت و کمال، سختی‌ها و تلخی های حیات را با زلال اندیشه های حکیمانه و خیرخواهانه خود گوارا می سازند و به پشتیبانی از حق و حقیقت می پردازند و از حقوق توده های ستمدیده و مظلوم دفاع می کنند.
به گزارش روتیتر:قلم، زبان عقل، معرفت و احساس انسان و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده به شمار می رود و نمی توان برای آن محدوده ای ترسیم کرد. از این رو هرگونه رشد و پیشرفت، آرامش، معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد.
جایگاه و نقش قلم به اندازه تاریخ اندیشه و فرهنگ بشری است و صاحبان قلم و اهل تحقیق از آن برای بیان مسایل سیاسی، اجتماعی و مشکل های مردم بهره می برند که از آن میان می توان به نوشتن مقاله، کتاب و … اشاره داشت.
ارزش قلم و نوشتن از پیشینه پرباری در نزد ایرانیان برخوردار است چنانکه جشن تیرگان (۱۳ تیرماه) یکی از مهم ترین آیین های ایران باستان برای پاسداشت قلم به شمار می رفت.
اکنون پس از گذشت سده ها از این آیین ارزشمند، هنوز هم مردم ایران زمین برای قلم جایگاه مهم و والایی قایل هستند و این امر سبب شد تا در ۱۳۸۱ خورشیدی «محمدعلی سپانلو» نویسنده و شاعر سرشناس ایرانی۱۳ تیر را به عنوان روز قلم و نویسنده به انجمن قلم ایران پیشنهاد دهد اما در نهایت این انجمن ۱۴ این ماه را به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارایه داد و با تصویب این شورا این روز به عنوان «روز قلم» به عنوان نمادی برای تجلیل از صاحب اندیشه در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.
ارزش و اهمیت قلم و نویسندگی سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت این روز با «علی اصغر شعردوست» رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار، زبان‌شناس، ادیب، نویسنده و پژوهشگر به گفت و گو بپردازد.
** پیشینه قلم و اندیشه در تاریخ
روزی به نام قلم فارغ از اینکه چه فردی و به چه مناسبت آن را اعلام کرده، دارای اهمیت است زیرا آموزه های دینی و تربیت اجتماعی اینگونه بیان می کند که ما وارثان دینی هستیم که معجزه جاویدان پیام آور آن یعنی کلام الله مجید به قلم و به آنچه می نویسد، قسم یاد می کند. وارد شدن در فضای نشر به ویژه انتشار مطبوعات و سخن گفتن از صاحبان قلم، تنها سخن گفتن از حرفه ای خاص نیست، بلکه رسالتی در جهت رهبری افکار عمومی و جهت دادن به مجموعه درخواست‌ها است. اساس تمدن جدید با پدیده چاپ و پیدایش عالم مطبوعات پیوندی عمیق دارد و عصر روشنگری از زمانی آغاز شد که مطبوعات پا به عرصه حیات اجتماعی گذاشتند و امکان دسترسی به اطلاعات را برای همگان میسر ساختند.
** اصالت و فرزانگی اهل قلم در ایران
دگردیسی و تحول در اجتماع در ایران نیز هنگامی رخ پیدا کرد که مطبوعات ظهور کردند؛ به هر میزان که مطبوعات از تیراژ بالاتر، غنای بیشتر و کیفیت مطلوب تر برخوردار شدند، به همان اندازه بر جهان تاریک آن روزگاران پرتو افکندند و در سایه تلاش ها و مجاهدت روشنگران که طیف وسیعی از آنها روزنامه‌نگار بودند، جامعه پوسته فرسوده خود را شکافت و راهی به روشنی باز کرد. در فراز و فرودهایی که پس از مشروطیت تا عصر حاضر، جامعه ایرانی بدان دچار شد، اهل قلم سهمی شایسته داشته‌اند. از این روی گرچه پیشینه روزنامه‌نگاری در ایران چندان زیاد نیست اما از اصالت و فرزانگی ارزشمندی برخوردار است. پیشروان نهضت مشروطیت و خود اهل قلم به درستی به نقش قلم و مطبوعات در تنویر افکار عمومی آشنایی داشتند؛ از این رو می کوشیدند تا بنویسند و با انتشار نوشته هایشان، مطبوعات را پر رونق نگاه دارند تا جایی که بعضی از اهالی قلم آینه تمام نما و بلکه پیشروان حرکت های اجتماعی شدند. در کنار شهدای راه فضیلت باید از بزرگوارانی یاد کرد که قلم آنان، چوبه دار آنها شد و با خون خویش صحیفه زمان را نقش زدند و هر آنکه با فرهنگ این مرز و بوم سروکار دارد با نام این بزرگواران آشناست.
** نقش قلم و اندیشه در تحقق عدالت و آزادی
عدالت و آزادی مهمترین آمال بشری و ارزشمندترین دستاوردهای انسان در طول تاریخ بوده اند که از طرف پیامبران الهی و مصلحان اجتماعی برای صلاح و نجات انسان مطرح می شد. از نظر اسلام و برپایه آموزه های دینی پیامبر اکرم(ص) برای برقراری قسط و عدالت با ابزار آگاهی بخشی مبعوث شدند. باید دانست ویژگی های قلم و آنچه می نویسد در برابر گفتار و الغاء(باطل کردن) مفاهیم با گفتار از نظر فلسفی تفاوت هایی با هم دارند.
افلاطون نوشتن را (در مقابل گفتار) مذموم می داند زیرا به اعتقاد او آنکه می نویسد، «چهره» و حالت کلامش را به مخاطب نمی رساند و در هنگام دریافت معنای زبانی از طرف مخاطب، صاحب معنا غایب است اما قلم در معنای فلسفی، ابزار انسان برای نوشتن و مکتوب سازی آگاهانه اندیشه به شمار می رود. از لحاظ این نگاه فلسفی قلم و نوشتار با عدالت همخوانی بیشتری دارد. برای آنکه می گوید، استعدادهای اولیه و غیر اکتسابی (مانند کاریزما، دل نشینی صدا، صورت خوش و لحن مناسب با کلام و…) تعیین کننده است. اما آنکه پشت قلم پنهان می شود و می نویسد، در یک شرایط عادلانه مطلق است: یک صفحه سفید و یک قلم و زبان و قابلیت محض آن و در نهایت نوشته ای که هیچ یک از مزیت های اولیه فرد آن را شرطی نمی کند.
توانایی قلم و نوشتن بیشتر از گفتار آموختنی است. نوشتار مجال می دهد که فرد ضعف هایش را در طول زمان کاهش دهد و از دیگری برای ویرایش اندیشه مکتوبش کمک بخواهد. از طرفی دیگر، نوشتن امکان بازبینی و ویرایش دارد و اندیشه ای ثبت شده است که می تواند از لرزش های ناخودآگاه که در کلام رخ می دهد، جلوگیری کند. برای همین در مقیاس با گفتار که لحظه ای و شهودی است، نوشتار عقلانی تر، دموکراتیک تر و شکل همه شمول تری از ارتباط اندیشه به شمار می رود. از این منظر، نوشتن، درک به کمال ظرفیت زبان است و جاودانه کردن اندیشه بی شکل.
** قلم و اندیشه؛ ابعاد تربیتی و آموزشی
یکی از دشوارترین وظیفه ها در آموزش، انس داشتن با قلم و نوشتن محسوب می شود که بر عهده مدارس و نظام آموزش و پرورش است. اگر دانش آموز در مدرسه با نوشتن آشنا شود و لذت انتقال مفاهیم آموخته و بیان احساسات درونی خود را با نوشتن و قلم زدن، درک کند و به آن خو بگیرد، در تمام دوران زندگی، از قلم و کتابت دست نمی‌کشد. آموزش و پرورش، چون آبی است که در سد ذهنی ما جمع می‌شود و بهره برداری از این سد (ذهنما) را مهیا می‌کند. ما باید علاوه بر نظام آموزشی به صورت فوق برنامه با به کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی، روند خلاقیت و نوآوری در امر نوشتن را به دانش آموزان بیاموزیم و با تربیت مربیان مجرب و مسلط به مقوله نوشتن، ساعت های انشاء مدارس را به ساعاتی مفرح و سودمند تبدیل کنیم و البته پایه گذاری این حرکت، باید از مدیریت کلان کشور شروع شود. مدیران ارشد ما در امر آموزش باید از مشاورین فرهنگی و هنری و نویسندگان مجرب در جهت بررسی علمی و به کارگیری اصولی این مهارت مهم استفاده کنند.
تاکید بیش از حد آموزگاران بر روی مهارت خواندن و استفاده از تک منبع‌ها، سبب شده است که دانش آموزان از نوشتن کم بهره باشند و از قلم لذت کافی نبرند و آن را بیشتر برای رفع تکلیف انجام دهند. یکی از کمترین نمرات ایران در آزمون سنجش، سواد نوشتن به شمار می رود. در بررسی و واکاوی عوارض ننوشتن و به عبارتی ناتوانی در نوشتن است که در برخی موارد مشاهده می شود حتی فردی به مقامی عالی در سیستم مدیریتی کشور دست می یابد اما توان نوشتن جذاب و حتی بی غلط آنچه را که در صدد تبیین آن است، ندارد.
نظام آموزشی در کشورهایی نظیر ایران، نظامی غیرپویا و تک محور محسوب می شود که برپایه یک کتاب و یک جزوه درسی شکل گرفته است، قادر نیست دانش آموز را به طرف منابع غیردرسی و دیگر منابع اطلاعاتی رهنمون سازد. اگر نظام، متکی بر پرسشگری و خلاقیت باشد، خود به خود، بسترساز نوشتن می‌شود. در این میان نقش و جایگاه معلم در اشاعه فرهنگ نوشتن را نباید نادیده گرفت. روش‌های تدریس، شیوه نگرش و رفتار توجه آمیز معلمان به ساعات انشاء در ایجاد آمادگی ذهنی و انگیزه نوشتن در دانش آموزان موثر است. اگر معلمان و دبیران مدارس، اهل خواندن و نوشتن باشند، دانش آموزان را نیز به شیوه‌های مختلف با فنون و مهارت های نوشتن آشنا می سازند.
