آیا ایران می‌تواند هفتمین کشور دنیا در ساخت «پیشرانه هسته‌ای» باشد؟
روتیتر: در پی اهمال، تعلل و نقض برجام توسط آمریکا و پیرو تصمیمات شورای عالی امنیت ملی و هیأت نظارت بر برجام، رئیس جمهور دستورهای جداگانه ای را خطاب به «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه و «علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی صادر کرد و از آن ها خواست که علاوه بر پیگیری های حقوقی و بین المللی لازم، کار طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای را آغاز کرده و برنامه ریزی لازم برای مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای را صورت دهند.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی روتیتر، جمهوری اسلامی ایران یک بار و پس از اینکه سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران از سوی طرف های مقابل تأمین نشد در کوتاه ترین زمان ممکن، به سوخت هسته ای با غنای ۲۰ درصد دست یافت؛ موضوعی که در آن زمان، باعث شگفتی بسیاری از کشورها درباره توان هسته ای ایران شد.
رویکرد جمهوری اسلامی ایران در مقابل تمدید مجدد قانون ISA که مسئولان ارشد جمهوری اسلامی آن را به عنوان نقض برجام خوانده اند، نشان می دهد که شورای عالی امنیت ملی، قوه مجریه، وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی در ده روز اخیر (پس تمدید قانون داماتو) بیکار ننشسته بودند و تلاش کرده اند تصمیماتی در مقابل این نقض فاحش بگیرند.
تنها شش کشور این تکنولوژی را دارند
هرچند هزینه های بالای دستیابی به چنین فناوری و همچنین کاربرد آن در صنایع نظامی و تجاری باعث شده تنها کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین و هند به سمت آن بروند و از چنین تکنولوژی برخوردار شوند، در سال‌های اخیر خبرهای متعددی از گرایش بیشتر آمریکایی ها، روس ها و چینی ها به سوی پیشرانه‌های هسته‌ای برای شناورهای تجاری منتشر شده است؛ چون آنها به خوبی دریافته اند که بهره گیری از آن باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش ایمنی و کاهش نیاز به سوختگیری مجدد می‌شود.
البته اتخاذ این رویکرد از سوی جمهوری اسلامی ایران هرچند با واکنش سریع روسیه و آمریکا مواجه شد، هیچ یک از آنها این اقدام جمهوری اسلامی را مغایر برجام ندانستند.
روس ها تصمیم ایران را مغایر برجام ندانستند
پس از دستور اخیر رئیس جمهور به وزیران امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی برای عملی کردن تصمیم ایران در مقابل نقض صریح برجام از سوی آمریکایی ها، روسیه و آمریکا به آن واکنش نشان دادند و البته این تصمیم جمهوری اسلامی را مغایر برجام عنوان نکردند. در همین خصوص، یک منبع آگاه در وزارت خارجه روسیه اعلام کرد، «طراحی پیشران هسته ای دریایی توسط ایران، نقض «برجام» به شمار نمی آید.»
وی در این باره گفت: «برنامه ریزی برای طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای جهت بهره گیری در حوزه حمل و نقل دریایی در واکنش به اقدامات اخیر آمریکا، نقض کننده توافق هسته ای ۱۴ جولای ۲۰۱۵ با ایران موسوم به (برجام) نمی باشد.»
مقام مذکور در وزارت خارجه روسیه در این رابطه به خبرگزاری ریانووستی اعلام کرد، «سیستم های پیشران هسته ای در صنعت دریایی، موضوعی است که به هر یک از دولت ها مربوط می شود؛ لذا تصمیم ایران برای احداث واحدهای هسته ای دریایی برجام را نقض نمی کند.»
آمریکایی ها: پیش داوری نمی کنیم!
همچنین وبسایت وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد؛ جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تأکید کرده است که دستور حسن روحانی، رئیس جمهور ایران برای طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای به منظور حمل و نقل دریایی، نقض برجام نیست.
کربی که در نشست خبری این وزارتخانه سخن می‌گفت، افزود: «این اعلامیه به خودی خود نقض برجام نیست و موارد زیادی وجود دارد که ما از آنها بی‌اطلاع هستیم و نمی‌دانیم معنای آنها چیست. به همین دلیل فعلا از قضاوت خودداری می‌کنیم.»
وی ادامه داد: «به اختیارات و توان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بازرسی و ارزیابی پایبندی ایران به توافق هسته ای اعتماد داریم و این آژانس توانسته تاکنون این کار را انجام دهد و تطابق ایران را تائید کرده است.»
کربی همچنین گفت: قضاوت در مورد این اعلامیه دشوار است و تنها می‌توان گفت: تولید پیشران هسته ای اقدام عظیمی برای هر کشوری است.
همه چیز درباره پیشران هسته ای
اما پیشران هسته ای چیست و چه سابقه ای در ایران و جهان دارد؟ پیشران (driving force) در واقع بخش محرک یک موتور است که بسته به محل استفاده یا سوختی که مصرف می کند دسته بندی می شود. پیشران های هسته ای همان طور که از نامشان پیداست از سوخت های هسته ای غنی شده استفاده می کنند که امروزه در میان شناورهای سطحی و زیر سطحی نظامی و غیرنظامی دریایی کشورهای پیشرفته (شامل نفتکش ها و کشتی های اقیانوس پیمای تجاری) دیده می شود.
همان طور که پیشتر هم اشاره شد، هر چند هزینه ساخت یک پیشرانه اتمی نسبت به پیشرانه هایی با سوخت های فسیلی بسیار بیشتر است، هزینه های آن در بلندمدت به مراتب کمتر و به صرفه تر خواهد بود. به عنوان مثال، هزینه های سوختگیری در هر بندر برای کشتی هایی با پیشران اتمی، حذف شده در حالی که کشتی های معمول باید یا کل سوخت مورد نیاز را حمل کنند که حجم مفید بار قابل حمل را کاهش می دهد؛ در صورتی هم که امکان حمل سوخت مورد نیاز وجود نداشته باشد باید مداوم در مسیر برای سوختگیری از مسیر خارج شده و در بندرها توقف کنند.
همان طور که پیشتر اشاره شد، حجم سوخت مورد نیاز برای یک سفر دریایی متوسط رو به بالا میزان زیادی از حجم مفید بار را اشغال می کند، در حالی که پیشرانه های اتمی با چند ده کیلوگرم اورانیوم امکان سفر دریایی تا ۴۰ برابر شعاع کره زمین را می دهد. این مسأله هم به این دلیل است که چگالی اورانیوم حدوداً ۲۰ برابر چگالی سنگین ترین نوع سوخت فسیلی کشتی هاست؛ بنابراین هر کیلوگرم از آن یک بیست مقدار مشابه از سوخت فسیلی فضا اشغال می کند.
یکی از موارد و کاربردهای مهم پیشرانه هسته ای استفاده از آن در موضوعات نظامی است تا جایی که زیردریایی هسته‌ای، ناوهای هواپیمابر و زیر دریایی های مسلح و حامل موشک های تهاجمی بالستیک و کروز از آن بهره می گیرند. این مسأله از مهمترین ابزارهای بازدارندگی هسته‌ای به شمار می‌روند. پنهان بودن تقریباً کامل این زیردریایی‌ها از دید دشمن باعث می‌شود تا از هرگونه حمله پیشدستانه در امان باشند و اصل «نابودی متقابل» در صورت آغاز جنگ هسته‌ای را تضمین کنند.
مهمترین مزیت این زیردریایی‌ها نسبت به زیردریایی‌های متعارف دیزلی و الکتریکی این است که چون انرژی هسته‌ای نیازی به هوا ندارد، دیگر لازم نیست زیردریایی برای هواگیری روی آب بیاید. همچنین نیروگاه هسته‌ای این زیردریایی‌ها برای سال‌ها و گاهی تا پایان عمر خود نیازی به سوختگیری مجدد ندارند. این باعث می‌شود تا این زیردریایی‌ها قادر باشند برای زمان بسیار طولانی در داخل آب مانده و این گونه خود را از دید دشمن پنهان نگاه دارند.
چرا ایران تولید پیشرانه هسته ای را مطرح کرد؟
هرچند برخی تحلیل ها، گمانه زنی ها و حتی واکنش های خارجی هدف از مطرح کردن برنامه ریزی برای طراحی و ساخت پیشران هسته ای را سیاسی و به منظور ارسال پیام به طرف مقابل در صورت تخطی از وظایفش در برجام و یا نقض آن عنوان می کنند و تأکید دارند ایران در حال حاضر با توجه به اجرای برجام توان تولید غنای لازم برای تهیه سوخت اتمی مورد نیاز پیشرانه های هسته ای ندارد، اظهار نظر مسئولان فنی و مقامات سازمان انرژی اتمی مبنی بر اینکه ایران در کوتاه ترین زمان ممکن می تواند به شرایط قبل از برجام و یا حتی بازگشت به شرایطی که طرف مقابل فکرش را هم نمی تواند بکند، بازگردد؛ شاید مبنای دستوری است که رئیس جمهور داده است.
شاید فرصت سه ماهه ای هم که روحانی درباره برنامه ریزی برای انجام تحقیقات و تولید پیشرانه های هسته ای و سوخت مورد نیاز آن به رئیس سازمان انرژی اتمی داده است را بتوان در همین چارچوب ارزیابی کرد، زیرا پیشتر مسئولان این سازمان اعلام کرده بودند، اگر بخواهیم به شرایط قبل از برجام بازگردیم، ظرفیتی وجود دارد که به غنی سازی بیشتر از ۲۰ درصد هم برسیم.
سابقه تولید سوخت هسته ای با غنای بالا در ایران
البته جمهوری اسلامی ایران یک بار و پس از اینکه سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران از سوی طرف های مقابل تأمین نشد در کوتاه ترین زمان ممکن به سوخت هسته ای با غنای ۲۰ درصد دست یافت؛ موضوعی که در آن زمان باعث شگفتی بسیاری از کشورها درباره توان هسته ای ایران شد و لذا در این حوزه نیز تجربه و توان ساخت سوخت ۲۰درصدی را دارد. این را هم به این گزاره اضافه کنیم که در سال ۹۱ «فریدون عباسی» رئیس وقت سازمان انرژی اتمی کشورمان گفته بود: « فعلا برنامه‌ای برای غنی‌سازی بالای ۲۰ درصد نداریم ولی در برخی موارد نظیر مصارف خاص مثل کشتی و زیردریایی اگر محققان ما نیاز به حضور بیشتر در زیر دریا داشته باشند باید موتور‌های کوچکی را بسازیم که برای ساخت آن سوخت ۴۵ تا ۵۶ درصد غنی‌سازی شده نیاز است.»
حتی سال ۹۳ در مجلس نیز طرحی در حال تدوین بود که طبق آن غنی سازی ۶۰ درصدی به هیأت رئیسه مجلس ارائه می شد. متخصصان فنی در تهران می‌گویند، برای همه اقسام زیردریایی هسته‌ای نیازی به سوخت ۹۰ درصد نیست و سوخت ۵۲ تا ۵۷ درصد نیز کفایت می‌کند.
آنچه باید توجه داشت، میزان غنای سوخت اتمی مورد نیاز برای پیشرانه های هسته ای دریایی است. برای مثال راکتورهای جدید OK-900A که در ناوگان یخ شکن های آرکتیکای روسی استفاده می شود از اورنیوم ۲۰ تا ۹۰ درصد و به طور متوسط ۶۰ درصد استفاده می کند و راکتور KLT-40 در کشتی Sevmorput به طور معمول با اورانیوم ۳۰ تا ۴۰ درصد یا ۹۰ درصد کار می کند؛ بنابراین، برای رسیدن به پیشرانه های اتمی، صنعت هسته ای کشور احتمالا ناگزیر به ارتقای سطح غنی سازی هسته ای به میزان متوسط راکتورهای جدید دریایی یعنی ۵۰ تا ۶۰ درصد خواهد بود. این کار با توجه به وضع (تمدید) تحریم های جدید و بهانه تراشی مختلف آمریکا و برخی کشورهای غربی برای عدم اجرای تعهدات خود در برجام، می تواند گام مؤثری برای خنثی و بی اثر کردن این فشارها و قدمی مناسب برای نشان دادن جدیت ایران برای مقابله با این نقض توافقات باشد؛ به شرطی که با لبخندها و وعده های دوباره طرف مقابل، متوقف نشود.
مجلس سنای آمریکا چندی پیش و پس از تأیید مجلس نمایندگان این کشور لایحه تمدید تحریم های ایران به مدت ۱۰ سال دیگر را به تصویب رساند. این لایحه با ۹۹ رأی موافق و بدون رأی مخالف به تصویب رسیده بود. قانون تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران موسوم به قانون «داماتو»، قانونی است که در سال ۱۹۹۶ دولت آمریکا برای تحریم ایران به تصویب رساند. بر اساس این قانون، شرکت‌هایی که در یک سال بیش از چهل میلیون دلار در ایران سرمایه گذاری کنند از داد و ستد با دولت آمریکا محروم خواهند شد. این قانون توسط داماتو، سناتور ایتالیایی الاصل کنگره آمریکا و از جمهوریخواهان محافظه کار به کنگره آمریکا ارائه شد. قانون داماتو هر ۱۰ سال یک بار بازبینی می‌شود.
