بزرگترین کویر ایران را بشناسید

روتیتر:  ایران نعمت کویر را در دلش دارد. نعمتی که اگر از ویژگی‌های طبیعی و محیط‌زیستی‌اش بگذریم، افراد بسیاری را سراسر دنیا شیفته خودش کرده. تکه شوره‌زار‌های وسیعی که در دنیا مطرح هستند و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند. حتما می‌دانید که ایران به کویرهایش معروف است، امّا تا به حال شده از خودتان بپرسید بزرگترین کویر ایران کدام است؟

برای پاسخ به این سوال باید کمی بیشتر درباره مناطق کویری و بیابانی ایران بدانیم که دقیق‌تر به پاسخ برسیم. اول از همه لازم است تفاوت میان کویر و بیابان را درک کنیم و بعد با معروف‌ترین کویرهای ایران آشنا شویم. بنابراین در این متن قرار است بعد از اطلاعات اساسی درباره کویر و بیابان‌های ایران، وسیع‌ترین کویر ایران را معرفی کنیم.

در ادامه درباره این موضوعات صحبت می‌کنیم:

تفاوت کویر و بیابان
بیشتر آدم‌ها تصور می‌کنند کویر و بیابان دو واژه مترادفند که می‌توانند به جای هم استفاده شوند و منظور از آن هم مناطق خشک و لم‌یزرع است. بعضی دیگر هم ممکن است فکر کنند فرق این دو این است که کویرها فقط خشک هستند و قابلیت زراعت دارند امّا بیابان‌ها لم‌یزرع و دورافتاده‌اند که پای حیوانات هم به آنها باز نمی‌شود! امّا همه این تعریفات و تصوّرات غلط هستند.

در واقع بیابان‌ها مناطقی هستند که از نظر بارندگی و پوشش گیاهی فقیرند، امّا احتمال باران یا رویش گیاه در آنها وجود دارد، در صورتی که کویرها مناطقی هستند که نمک در سطح یا نزدیک سطح زمین آن متمرکز شده بنابراین زمینشان تحت تأثیر نمک است و در نتیجه گیاهی در آن نمی‌روید. البته در مناطقی که املاح نمک زمین کمتر است، گیاهان شوری‌پسند و مقاوم می‌رویند و نمی‌توان گفت هیچ موجود زنده‌ای در آن وجود ندارد. با توجه به این تعریف، ممکن است بسیاری از مناطق ایران بیابانی باشد امّا لزوما همه آنها کویری نیستند! با توجه به اینکه حالا می‌دانیم کویرها چه ویژگی ‌هایی دارند، مناطق کویری ایران را بررسی می‌کنیم.

کویرهای ایران
هنگلمی که قصد سفر به کویر داریم، با نام‌های مختلفی از کویرهای ایران مواجه می‌شویم که ممکن است بسیاری از آنها برایمان جدید و متفاوت باشند؛ امّا لازم است بدانیم که عمدتا کویرهایی که می‌شناسیم در دو منطقه وسیع کویری قرار گرفته‌اند، به نام‌های دشت کویر و کویر لوت. گفته شده که همین دو کویر به دلیل وسعتی که دارند، حدود یک سوم از سطح خاک ایران را به خودشان اختصاص می‌دهند، به گفته الفونس گابریل: «تمام کمربند کویری بزرگ که از کوه‌های البرز تا بلوچستان را شامل می‌شود، پر از باتلاق نمک است!» بگذریم از اینکه چه پدیده‌های شگفت‌انگیز ژئومورفولوژیکی در این پهنه وسیع وجود دارد.

امّا به جز این دو منطقه وسیع کویری که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم، کویرهای مهم دیگری هم در ایران وجود دارند:

کویر نمک: در شمال شرقی شهرستان طبس در استان یزد با وسعت ۶۶۰ کیلومتر

کویر نمک سیرجان: در استان کرمان با مساحت ۴۵۰ کیلومتر

کویر ابرکوه: در استان یزد با وسعت ۱۳۲۰ کیلومتر

کویر درانجیر: در شهرستان اردکان و بافق استان یزد به مساحت ۹۲۰ کیلومتر

سیاه‌کوه: در شهرستان‌های نائین و اردکان در استان‌های اصفهان و یزد با مساحت ۹۴۰ کیلومتر

کویر مروس: نمکزاری در مهریز استان یزد به مساحت ۳۴۰ کیلومتر

معمولا کویرهای ایران در ضلع شرقی کشور هستند (به جز کویر میغان در کنار شهر اراک که هنگام بارندگی به دریاچه‌ای تبدیل می‌شود)، زیرا در ضلع غربی کشور، ارتفاعات و توده‌های هوا و عوامل دیگری را داریم و عملا تشکیل کویر ممکن نبوده. همین مسئله کویری بودن هم باعث کم‌جمعیت بودن نوارهای شرقی شده است.

حالا که با تعدادی از کویرهای ایران آشنا شدیم، در ادامه به بزرگترین کویر ایران می‌پردازیم و عکس بزرگترین کویر ایران را خواهیم دید.

بزرگترین کویرهای ایران
 همانطور که گفتیم دشت کویر و کویر لوت بزرگترین پهنه‌های کویری ایران هستند که این وسعت را از روی نقشه زیر به خوبی می‌توان مشاهده کرد. امّا فکر می‌کنید بین این دو کدام بزرگترند؟

دشت کویر: این کویر به عنوان بزرگترین منطقه کویری ایران مساحتی ۹۷۹۴۵ کیلومتری دارد. دشت کویر در مرکز شرقی ایران و در استان‌های سمنان، اصفهان، یزد و خراسان قرار گرفته است. طول این کویر وسیع ۶۷۵ کیلومتر و عرضش (از شمال به جنوب) ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است. میزان بارندگی سالانه در دشت کویر حدودا ۱۰۰ میلی‌متر است و اختلاف دمای شب و روز آن در طول سال بین صفر و ۷۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است.

کویر لوت: دومین کویر ایران به لحاظ گستردگی کویر لوت است که ۹۵۸۰۰ کیلومتر مساحت دارد. این کویر مهم بین استان‌های خراسان و کرمان و یزد قرار گرفته است و یکی از خشک‌ترین و گرم‌ترین بیابان‌های جهان محسوب می‌شود. طول کویر لوت از شمال غربی تا جنوب شرقی حداکثر ۷۰۰ کیلومتر و پهنای آن بین ۵۰ تا ۱۵۰ کیلومتر است. کویر لوت به دلیل ارزشی که دارد سال ۲۰۱۶ به عنوان میراث طبیعی ایران به ثبت یونسکو رسید.

بنابراین با توجه به مطالبی که ارائه شد این دو کویر، وسیعترین کویرهای ایران هستند که دشت کویر به عنوان بزرگترین کویر ایران از نظر مساحت شناخته می‌شود. البته گفته شده دشت کویر به دلیل خشکی کمتر، ریگ‌زارهای کمتری هم نسبت به کویر لوت دارد. در ادامه عکس بزرگترین کویر ایران را در مناطق مختلف می‌توانید ببینید.


جاذبه‌های بزرگترین کویر ایران
 به صورت کلی جاذبه‌های گردشگری که در یک منطقه کویری مشاهده می‌شوند با شهر یا حتّی طبیعت‌های دیگر متفاوت است. در کویرها، خود پدیده‌های طبیعی مثل تپه‌های ماسه‌ای، نبکاها و گاهی دریاچه‌های تشکیل شده در آنها، جاذبه محسوب می‌شوند. امّا در کنار این عوارض طبیعی، گاهی جاذبه‌های انسان‌ساخت هم دیده می‌شود. همچنین حضور گیاهان مخصوص یا جانوران هم از جاذبه‌های دیگر مناطق کویری است. امّا همه این موارد را شاید نتوان در همه کویرها پیدا کرد، بنابراین اگر جاذبه خاصی برایمان اولویت دارد، لازم است مسیر آن را بررسی کنیم و برایش برنامه‌ریزی کنیم.

در این بخش تعدادی از جاذبه‌هایی که در منطقه دشت کویر می‌توانید بیابید را بررسی می‌کنیم که انسان‌ساخت هستند:

قصر بهرام؛ کاروانسرای عباسی

کاروانسرای عین الرشید

قلعه دیر

قلعه نایب حسین خان

آب انبار قیلوقه

جاده سنگفرش

برج شنلی چاه میل

زیارتگاه بابا همت

دریاچه نمک، چاه دستکند و کاروانسرای کویر مرنجاب

روستای مصر

روستای بیاضه

سخن آخر
اگر علاقمند به بازدید از بزرگترین کویر ایران بودید، راه‌های مختلفی برای ورود به این منطقه وجود دارد. لازم است پیش از سفر برنامه‌ریزی کنید و حتما فرد باتجربه و کاربلدی را همراه خودتان داشته باشید، زیرا پیدا کردن مسیرها در کویر خودش مهارت می‌خواهد. حتّی برای پیدا کردن تپه‌های شنی و پدیده‌های طبیعی هم باید بدانید به چه سمتی حرکت کنید.

اگر در نیمه شمالی کشور ساکن باشید، دسترسی به بزرگترین کویر ایران برایتان راحت‌تر خواهد بود، مخصوصا از تهران که حتّی تورهای یک الی دو سه روزه برای دشت کویر وجود دارد.