جدیدترین پهپاد ایران| آیا کمان۲۲ موازی‌کاری با شاهد۱۲۹ است؟/ تفاوت‌های پهپاد ارتش با نمونه‌های آمریکایی
روتیتر: پس از رونمایی کمان۲۲ به‌عنوان مهمترین پهپاد این روزهای ارتش جمهوری اسلامی ایران، دو سؤال اصلی مطرح شد: آیا این پهپاد یک محصول موازی با شاهد۱۲۹ است؟ چقدر این پهپاد با نمونه‌های MQ-۹ و MQ-۱ آمریکایی شباهت دارد؟ گزارش تسنیم را بخوانید.
به گزارش روتیتر: در گزارش پیشین که روز گذشته منتشر شد، به خط سیر نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طراحی، ساخت و به‌کارگیری هواپیماهای بدون سرنشین پرداختیم و اینکه چطور نهاجا طی ۱۰ سال از پهپاد «شاهین» به «کمان۲۲» رسید.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در صفحه اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
«کمان۲۲» جدیدترین و مهمترین پهپاد نیروی هوایی ارتش است که جزو پهن‌پیکرترین پهپادهای زمان حاضر ایران نیز محسوب می‌شود که می‌تواند همزمان در حوزه‌های مراقبت و شناسایی و رزمی به عملیات بپردازد. این پهپاد همچنین مداومت پروازی پهپادهای ساخت این نیرو را به بیش از ۲ برابر یعنی بیش از ۲۴ ساعت افزایش داده است.
در این گزارش به مرور ویژگی‌های پهپاد «کمان۲۲» پرداختیم:
بیشتر بخوانید
پهپاد جدید کمان۲۲ ساخت نیروی هوایی ارتش و تجهیزات و تسلیحات مختلف قابل استفاده همراه آن
* ویژگی‌های ظاهری
در نگاه اول، پهپاد جدید ایرانی شباهت بسیار زیادی به خانواده مشهور پهپادهای MQ-1 آمریکایی دارد. کمان۲۲ در ناحیه دماغه و تا حدودی شکل بدنه شبیه به پهپاد مذکور است اما به‌خلاف آنکه دم Vشکل در پهپاد آمریکایی رو به پایین نصب شده، در کمان۲۲ دم رو به‌سمت بالا قرار داده شده است.
دماغه برجسته در پهپادهای آمریکایی به‌طور معمول محل قرارگیری آنتن ارتباط ماهواره‌ای است که سبب می‌شود به‌جای محدود شدن پهپاد به هدایت در خط دید در محدوده کمتر از ۲۰۰کیلومتری بتواند تا برد نهایی خود به‌واسطه ماهواره هدایت شود و نیز داده‌های سامانه‌های شناسایی و جاسوسی خود را مستقیماً به مراکز فرماندهی ارسال کند.
هرچند طبق اطلاعات رسمی، کشورمان در زمان حاضر ماهواره ارتباطی در اختیار ندارد اما اجرای این شکل طراحی روی کمان۲۲ نشان می‌دهد که این محدودیت برای کشورمان چندان طولانی باقی نخواهد ماند.
حرکت آزمایشی پهپاد کمان۲۲ با بارگذاری متنوع تجهیزات و تسلیحات در محوطه پایگاه شکاری ـ ترابری شهید لشگری در تهران
پهپادهای RQ-1A (بالا)، MQ-1B (وسط) و MQ-1C (پایین)
البته یک سطح عمودی به‌سمت پایین نیز در انتهای بدنه و زیر موتور دیده می‌شود که دارای بخش متحرک یا رادِر بوده و برای مانور در صفحه افقی به پهپاد کمک می‌کند.
به این ترتیب پیکربندی این بخش از پهپاد جدید ایرانی از خانواده MQ-1 جدا می‌شود و مشابه MQ-9 که پهپادی بزرگتر است می‌شود.
بخش انتهایی بدنه، دم Vشکل و بخش متحرک با عملکرد رادِر نصب‌شده زیر موتور
زوایای برجستگی دماغه کمان۲۲ نشان می‌دهد که این پهپاد یک کپی از نمونه آمریکایی که از قضا در ایران نیز به‌صورت سالم موجود است نبوده است، خصوصاً دقت به شکل و محل نصب بال‌های کمان۲۲ نشان می‌دهد که متخصصان جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش یک طراحی کامل و حرفه‌ای با جزئیات متفاوت از نمونه‌های آمریکایی و حتی نمونه‌های همرده ایرانی یعنی شاهد۱۲۹ و فطرس و حماسه داشته‌اند.
پهپاد MQ-9
در مورد شکل بدنه این پهپاد لازم به ذکر است که هرچند به‌خلاف شکل مقطع دایروی یا چهارضلعی که در اکثر پهپادهای ایرانی مثل شاهد۱۲۹ و حتی نمونه جدیدی مانند مهاجر۶ هم دیده می‌شود استفاده از یک طراحی دارای انحناهای مختلف قطعاً سبب افزایش هزینه ساخت می‌شود، اما چه مزیتی سبب پذیرش این هزینه توسط مدیران طرح می‌شود؟ شکل بدنه این پهپاد دارای زوایای شیب‌دار با طول کم در قسمت زیرین است که بازتاب راداری بسیار کمتری را نسبت به مقاطع مرسوم در پهپادهای ایرانی برای رادارهای زمین‌پایه و نیز راداری هواپایه‌ای که تقریباً هم‌ارتفاع پرواز کمان۲۲ باشند ایجاد می‌کند.
شکل مقطع دایروی بدنه و مقطع بال در شاهد۱۲۹ به‌صورت ثابت بوده و اتصال بال به بدنه نیز به‌صورت ساده انتخاب شده است
این امر مزیت مهمی است که پذیرش پیچیدگی بیشتر طرح و هزینه و زمان بالاتر ساخت آن را میسر ساخته است. از جمله تفاوت‌های شکل بدنه پهپاد کمان۲۲ نهاجا با MQ-1 و شباهت بیشتر آن به MQ-9 ادامه دادن بخش زاویه‌دار زیرین بدنه از بخش پشت دماغه تا انتها است در حالی که در MQ-1 این بخش زاویه‌دار پس از برجستگی دماغه عملاً با بخش زیرین بدنه ترکیب می‌شود و یک بدنه بدون وجوه جانبی ایجاد می‌کند.
فضای پشت این وجود جانبی در قسمت پس از بال در MQ-9 به محل جمع شدن ارابه فرودهای اصلی اختصاص داده شده است که در نمونه‌های بعدی کمان۲۲ نیز احتمالاً به همین ترتیب ارابه‌های فرود جمع می‌شوند.
تفاوت در شکل بدنه در MQ-1 (تصویر راست) و کمان۲۲ (سمت چپ)
در پهپاد کمان۲۲ بال در قسمتی نزدیک به بالای بدنه نصب شده است به‌خلاف MQ-1 آمریکایی که بال در پایین بدنه قرار دارد، در MQ-9 نیز بال تقریباً در میانه بدنه نصب شده است، همچنین قسمت مثلثی ریشه بال سه پهپاد قبلی شاهین و مهاجم۹۲ و کمان۱۲ در کمان۲۲ نیز حفظ شده اما با ابعاد نسبی کمتر. این بخش در کمان۲۲ نیز وظیفه حداقل کردن نیروی پسای ناشی از تداخل جریان روی بال و بدنه را به‌عهده دارد.
نمای زیرین پهپاد کمان۱۲ به‌خوبی طرح کلی بال آن را نشان می‌دهد که در کمان۲۲ نیز تقریباً مشابه است
اما بال کمان۲۲ به‌خلاف بال سه پهپاد قبلی مورد ذکر و نیز به‌خلاف پهپاد آمریکایی MQ-1 از ریشه تا نوک، با یک زاویه یکسان در قرارگیری مقطع یا ایرفویل نسبت به خط افق ساخته نشده بلکه زاویه مقاطع از ریشه به‌سمت نوک در حال تغییر است که در واقع بیانگر استفاده طراحان نهاجا از امکان پیچش هندسی در مقاطع بال است.
شکل مقطع بال در پهپاد MQ-1 در راستای دهانه بال، ثابت است
پیچش مقاطع بال در کمان۲۲ از ریشه به‌سمت نوک در این تصویر مشهود است
این امر به‌نوبه خود سبب بهینه شدن عملکرد بال می‌شود؛ امری که در پهپاد پیشرفته‌تر MQ-9 مشاهده می‌شود. این مورد هرچند هزینه ساخت را بالاتر می‌برد، اما باعث بهبود عملکرد یا پرفورمنس پهپاد می‌شود.
در بسیاری از پهپادها برای سادگی کار و تولید ساده‌تر از این امر صرف‌نظر شده است حتی در شاهد۱۲۹ و MQ-1، در نتیجه حجم سنگینی از کار طراحی و شبیه‌سازی برای بال کمان۲۲ صرف شده است و کپی یا مهندسی معکوس دانستن آن ناشی از بی‌اطلاعی یا عناد به‌اصطلاح تحلیلگران است.
پهپاد کمان۲۲ از فلپ سرتاسری اما دوتکه بهره می‌برد، این میزان استفاده از فلپ سبب کمک به برخاستن سریع‌تر پهپاد از روی باند و در واقع نیاز به طول باند کمتر می‌شود، همچنین بالچه نوک بال در کمان۲۲ نیز همانند کمان۱۲ استفاده شده است اما با ابعاد نسبی کوچکتر که به‌علت دهانه بال بیشتر پهپاد جدید نسبت به کمان۱۲ نیاز به مساحت و ارتفاع کمتری برای این بالچه است.
لازم به ذکر است تنها در دو مورد از گونه‌های پهپاد MQ-9 بالچه نوک بال استفاده شده آن هم بدون بهینه‌سازی و صرفاً به‌صورت یک صفحه عمود بر بال در یکی از آنها اما در کمان۲۲ به‌وضوح طراحی انجام‌شده حاصل طی شدن فرایند بهینه‌سازی روی طراحی این بالچه برای رسیدن به کارایی بالاتر با ابعاد کوچکتر و سازه سبک‌تر است.
بخش امتدادیافته ریشه بال به‌شکل مثلثی در محل اتصال بال کمان۲۲ به بدنه و بالچه نوک بال در این تصویر مشهود است
همان‌طور که ذکر شد در بخش دم کمان۲۲ از MQ-9 آمریکایی الگوبرداری شده است. موتور کمان۲۲ نیز به‌احتمال زیاد یک موتور پیستونی و شاید مشابه نمونه مورد استفاده در شاهد۱۲۹ باشد. پره‌ها یا بلیدهای این موتور در نوک خود دارای بخش افزوده هستند که سبب کاهش صدای تولیدی آنها می‌شود.
موتور پهپاد کمان۲۲ و پره‌های آن
* مأموریت شناسایی
کمان۲۲ همچون کمان۱۲ یک پهپاد چندمنظوره عملیاتی است یعنی به‌خلاف شاهین و مهاجم۹۲ که مأموریت آموزشی هم جزو اهداف طراحی آنها بوده است این دو پهپاد کاملاً با رویکرد عملیاتی طراحی شده‌اند.
مأموریت پایه کمان۲۲ با نصب محموله‌های الکترواپتیکی پایدار شده و دارای دو درجه آزادی کار مراقبت و نظارت هوایی، شناسایی و هدفیابی است.
انواع متنوعی از این سامانه‌ها در کشور ساخته شده‌اند که دارای دوربین‌های دید در روز، دوربین تصویرساز حرارتی که قابلیت کار در شب و هوای نامساعد را دارد و نیز مسافت‌یاب لیزری هستند، این سامانه در کمان۲۲ زیر دماغه و جلوی ارابه فرود آن نصب شده است.
* ایستگاه هواپایه جنگ الکترونیک
بنا بر اطلاعات موجود، نیروی هوایی ارتش از اواخر دهه ۱۳۸۰ پهپادی با مأموریت جنگ الکترونیک یا جنگال را در ناوگان خود داشته است ولی هرگز آن را رونمایی رسمی نکرد و تنها ایستگاه هدایت آن را به‌همراه یک پهپاد بسیار کوچک شبیه به هواپیمای آموزشی T-33 در رژه‌های اوایل دهه ۱۳۹۰ نمایش داد.
برخی تصور می‌کردند که نیروی هوایی هواپیماهای آموزشی T-33 یا نمونه شناسایی RT-33 را به پهپاد جنگ الکترونیک تبدیل کرده است؛ گمانه‌ای که هرگز شواهدی در تأیید آن یافت نشد اما نمایش نمونه بدون سرنشین شده از هواپیماهای مذکور در نمایشگاه دهه فجر ۱۳۹۷ در پایگاه یکم شکاری تهران نشان داد که نیروی هوایی در زمینه تبدیل پرنده باسرنشین به بدون‌سرنشین دستی داشته است.
در ادامه، حمل محموله جنگال هواپایه روی هواپیمای ترابری فوکر۲۷ و نیز بعدها روی هواپیمای سبک PC-6 مشاهده و برای پهپادهای مختلف نیز محموله‌های جنگال سبک‌وزن به‌کارگیری شد، از آن جمله محموله جنگال در زمره تجهیزات کمان۱۲ در رزمایش مشترک پهپادی ارتش در نیمه دی ماه ۱۳۹۹دیده شد.
غلاف جنگال برای پهپاد کمان۱۲ در تصویر فوق در کادر زرد مشاهده می‌شود
اما کمان۲۲ به‌واقع یک پهپاد حرفه‌ای برای عملیات جنگال خواهد بود. امکان حمل تا ۳۰۰ کیلوگرم تجهیزات و تعدد جایگاه‌های نصب زیر بال و بدنه سبب می‌شود این پرنده بتواند به‌خوبی نقش یک ایستگاه هواپایه جنگال و حتی شنود و جاسوسی الکترونیکی را ایفا کند.
در روز بازدید فرمانده نهاجا از کمان۲۲ در ششم اسفند ۱۳۹۹ علاوه بر یک محموله جنگ الکترونیک سبک نصب‌شده زیر بدنه، غلاف جنگ الکترونیک شاهین نیز که ساخت جهاد خودکفایی این نیروست و در باند ایکس اقدام به اخلال روی سامانه‌های دشمن می‌کند بین تجهیزات قابل نصب روی کمان۲۲ مشاهده شد.
یک غلاف سبک جنگ الکترونیک زیر بدنه کمان۲۲ در بازدید فرمانده نهاجا نصب شده است
این غلاف یا پاد جنگال از نظر ظاهری شبیه به نمونه ALQ-101 است که پیش از انقلاب برای هواپیماهای اف-۴ فانتوم خریداری شده بود اما طول کمتر شاهین نسبت به نمونه آمریکایی که در واقع بسیار نزدیک به طول نمونه پیشرفته‌تر ALQ-119 است نشان می‌دهد که شاهین یک توسعه بومی برای رفع نیاز به غلاف‌های جنگال هواپایه بوده است، پیش از آن نیز غلاف سحاب ساخت جهاد خودکفایی نهاجا به‌عنوان یک اخلاگر چندمنظوره روی هواپیماهای فوکر۲۷ مشاهده شده بود.
در تصویر فوق غلاف جنگال شاهین مشاهده می‌شود، یک غلاف سبک جنگال نیز زیر بدنه نصب شده است
با توجه به اینکه ALQ-101 روی جایگاه حمل موشک اسپاروی ۲۲۰کیلوگرمی در جنگنده فانتوم به‌کار می‌رفت و طول کمتر و دستیابی به قطعات پیشرفته الکترونیکی نیمه‌هادی و تولید سامانه‌های جنگال دیجیتال می‌توان با احتمال زیادی جرم غلاف شاهین را کمتر از ۲۰۰ کیلوگرم تخمین زد که حمل آن را برای پهپاد کمان۲۲ میسر می‌سازد.
با توجه به مداومت پروازی بالای یک روز و ارتفاع پروازی احتمالاً بیش از ۲۰هزارپایی (بیش از ۶کیلومتری) کمان۲۲ این پهپاد به‌سرعت به عنصر مهمی بین هواگردهای دارای مأموریت‌های جنگال در نیروی هوایی ارتش تبدیل شده است و به ارتقای توان رزم نوین الکترونیکی این نیرو کمک شایانی خواهد کرد.
* نقش رزمی
کمان۲۲ به‌عنوان یک پهپاد چندمنظوره علاوه بر مأموریت‌های شناسایی و جنگالی، با بهره‌گیری از توان حمل ۳۰۰ کیلوگرم محموله در ۷ جایگاه حمل سلاح که سه عدد زیر هر بال آن است توان رزمی بسیار مؤثری نیز خواهد داشت. در روز رونمایی این پرنده بدون سرنشین، علاوه بر دو نوع از بمب‌های قائم، یک بمب دورایستای جدید و معرفی‌نشده هم که دارای بال‌های بازشونده است زیر هر بال کمان۲۲ مشاهده شد.
دو گونه از بمب قائم در دو طرف یک بمب دورایستای بالدار و در جایگاه‌های جداگانه زیر بال پهپاد کمان۲۲ نصب شده‌اند
به‌علاوه بمب ۵۰۰پوندی (۲۲۶٫۵کیلوگرمی) هدایت لیزری GBU-12 نیز به‌همراه یک غلاف نشانه‌گذاری لیزری جدید کنار کمان۲۲ به نمایش گذاشته شد؛ نشانه‌هایی از به‌کارگیری این بمب روی پهپادهای کرار نیروی هوایی ارتش نیز در ماه‌های گذشته دیده شده بود. این بمب که نمونه‌های داخلی همرده آن نیز در نهاجا و وزارت دفاع ساخته شده است دارای قابلیت اصابت به هدف با خطای صفر است و در انهدام اهداف حساس همچون پل‌ها و خطوط مواصلاتی یا برخی تجهیزات خاص دشمن که به‌دلیل ابعاد کوچک نیاز به دقت بالا در انهدام آنهاست به‌طور گسترده کاربرد دارد.
بمب هدایت لیزری GBU-12 و غلاف نشانه‌گذاری لیزری جدید کنار آن
لازم به ذکر است پیش از این هم نهاجا طی سال‌های پس از جنگ تحمیلی دو نسل از غلاف‌های نشانه‌گذاری لیزری را برای به‌کارگیری روی هواپیمای اف‌ـ۴ فانتوم توسعه داده و عملیاتی کرده بود.
دو نوع غلاف نشانه‌گذاری لیزری که نهاجا پیشتر ساخته و عملیاتی کرده بود
غلاف نشانه‌گذاری لیزری ساخت نهاجا زیر بدنه جنگنده F-4E نصب شده است
فهرست تسلیحات کمان۲۲ قطعاً به این موارد محدود نخواهد ماند و موشک الماس، بمب و موشک‌های سدید، موشک اخگر و شاید در آینده نه‌چندان دور موشک‌های دوش‌پرتاب ضدهواگرد و نیز موشک‌هایی مانند آذرخش و شفق نیز به فهرست تسلیحات این پهپاد جدید ایرانی افزوده شوند.
* کمان۲۲ و شاهد۱۲۹؛ موازی‌کاری یا ارتقا؟
در روزهای پس از رونمایی کمان۲۲ شاهد اظهار فضل برخی افراد در زمینه موازی‌کاری طرح کمان۲۲ با شاهد۱۲۹ بودیم، این درحالی است که بدون توجه به تفاوت‌های طراحی و قابلیت‌های کمان۲۲ صرفاً با مقایسه مشخصات کلی این دو پهپاد چنین ادعایی صورت می‌گیرد، بماند که قطعاً اعداد برد و مداومت پروازی و شاید حتی میزان حمل محموله کمان۲۲ همانند مشخصات بسیاری از تجهیزات و تسلیحات مهم قطعاً با فاصله نسبت به مقادیر اصلی اعلام می‌شود.
درحالی در جمهوری اسلامی پس از نزدیک به یک دهه از “اتمام طراحی” شاهد۱۲۹ پهپادی با ویژگی‌های برجسته آیرودینامیکی و بهینه‌سازی‌های دقیق بال و بدنه ساخته شده است که اگر تولید شاهد۱۲۹ و عملیاتی شدن آن تا بیش از یک دهه ادامه یابد، افرادی پیدا خواهند شد و خواهند گفت که این کشور توان طراحی یک پهپاد با طراحی بهینه‌تر را ندارد!
شاهد۱۲۹ به‌بهای انتخاب طرح‌های ساده در بال و بدنه توانست در مدت کمتر از ۴ سال طراحی و با کمترین هزینه آماده ورود به خدمت شود و البته سادگی ساخت و هزینه پایین‌تر نیز از جمله مزیت‌های انتخاب‌های طراحی مدیران پروژه مذکور بوده است اما توان بسیار بالای مهندسی در متخصصان کشور و تعمیق دانش در زمینه‌های مختلف صنعت هوایی امکان گذر کردن از طراحی قبلی و رفتن به‌سمت یک طرح بهینه را مقدور ساخته است.
آنچه از نگاه فرمانده معظم کل قوا و صدالبته نگاه منطق، ناپسند است، تکرار تجربیاتی است که لزومی بر تکرار آن نیست. قطع به یقین نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که پهپاد خود را در اختیار نیروی دریایی ارتش می‌گذارد و فناوری‌های نقطه‌زنی موشک‌های تاکتیکی خود را به نیروی زمینی ارتش برای تبدیل راکت‌ها به موشک‌های نقطه‌زن می‌دهد، ابایی از در اختیار گذاشتن تجربیات حاصل از بیش از ۵۰هزار ساعت پرواز عملیاتی شناسایی و رزمی شاهد۱۲۹ به نیروی هوایی ارتش ندارد آن هم با وجود تفاهمنامه‌های همکاری بین نیروی هوافضا و نهاجا؛ تجربیاتی در مورد موتور، سازه بال کامپوزیتی غیرفلزی با دهانه بیش از ۱۵ متر، عملکرد حسگرهای مختلف در ارتفاع پروازی متوسط به بالا و هر نکته‌ای که با وجود تجربه شدن در شاهد۱۲۹ نیازی به تکرار و کسب اطلاع از آن با سعی و خطا برای نهاجا وجود داشته باشد از جمله زمینه‌هایی هستند که تکرار آنها موازی‌کاری محسوب می‌شود.
الگوبرداری دقیق و حرفه‌ای نهاجا از دو نوع پهپاد آمریکایی MQ-1 و MQ-9 که در اختیار نیروی هوافضای سپاه هستند هم گویای وجود همکاری‌هایی بین دو نیروی مذکور در به ثمر رسیدن پهپاد کمان۲۲ است.
پهپاد آمریکایی MQ-1 در اختیار نیروی هوافضای سپاه
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که طی حدود یک دهه طراحی‌های خود را از شاهین به کمان۲۲ رسانده است قطعاً در زمینه پهپادهای موتورجت که کار روی آنها را با سفره‌ماهی و نمونه دیگری از اواخر دهه ۱۳۸۰ شروع کرد هم محصولات جدیدی را پس پرده دارد.
جذاب خواهد بود که مشخص شود این موارد پس از یک دهه به‌تناسب میزان پیشرفت پهپادهای موتور ملخی از شاهین به کمان۲۲ به چه محصولاتی تبدیل شده‌اند که صدالبته به‌دلایل خاصی تاکنون کاملاً محرمانه نگه داشته شده‌اند.
