«تنش آبی» تشنه تدبیر؛ تغییر الگوی کشت نسخه‌ای که فراموش شد
روتیتر: نقشه تنش آبی ایران نشان می‌دهد که کشور ما به دلایلی مانند برداشت بی‌رویه از منابع آب و کاهش نزولات آسمانی در وضعیت قرمز قرار گرفته و مدیریت آب در کشورمان تشنه تدبیر است.
به گزارش روتیتر : رسانه‌ها چندی پیش نقشه جغرافیایی از تنش آبی در کشور را منتشر کرد که با استفاده از داده‌های گزارش مرکز تحقیقات آب دانشگاه تهران با استفاده از رنگ قرمز نشان می‌داد کدام‌یک از استان‌ها بیشتر درگیر بحران آب هستند و قزوین هم رنگ قرمز به خود گرفته بود.
آن نقشه بار دیگر نشان داد که قزوین از نظر منابع آب در وضعیت بحرانی قرار دارد؛ موضوعی که مسئولان امر هم بر آن تأکید کرده‌اند، اما تغییر چندانی در مسیر «مدیریت منابع آب» برای بهبود در این زمینه به چشم نمی‌خورد و حتی با کاهش نزولات جوی و پاییز و زمستان‌های خشک به‌ویژه در سال ۹۶ این نگرانی‌ها بیشتر شده است.
کشاورزان و باغدارانی که چشم به آسمان دارند، امسال بسیار نگران‌اند. درختان به دلیل گرمای هوا بسیار زودتر از موعد خود شکوفه داده‌اند و این یعنی احتمال خطر و خسارت به محصولات.
بارها زنگ خطر نابودی دشت عظیم قزوین به صدا درآمده و فرونشست ۲۴ سانتی‌متری این دشت بی‌نظیر، یکی از این هشدارهاست.
چاه‌هایی که دشت را فرونشاندند
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان، دشت قزوین را از منابع مهم تأمین آب می‌داند و از فرونشست آن به‌عنوان یک خطر جدی یاد کرد.
حمید پویا افزود: فرونشست دشت‌ها بر اثر برداشت بی‌رویه رخ می‌دهد و باید علل و عواقب آن شناسایی و با این قبیل برداشت‌ها مقابله شود؛ چراکه صدمات آن جبران‌ناپذیر است.
پویا برداشت بیش‌ازحد از چاه‌های آب مجاز، احداث چاه‌های فاقد مجوز و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی را از علل فرونشست دشت عنوان و بیان کرد: به‌منظور جلوگیری از این عوامل آسیب‌زا، تعداد زیادی چاه در استان باوجود تمام چالش‌های پیش رو، در قالب طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب مسدود شد.
انسداد چاه‌ها در کنار جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز به کاهش افت سطح آب‌های زیرزمینی کمک کردمدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان ادامه داد: انسداد چاه‌ها در کنار جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز به کاهش افت سطح آب‌های زیرزمینی کمک کرد.
پویا تصریح کرد: وجود این چاه‌ها از مشکلات موجود در مسیر مدیریت منابع آب است و از همین رو نسبت به مسدود کردن آن اقدام می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین با اشاره به صرف سالانه ۱۵ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی منابع آب در این استان خاطرنشان کرد: با وجود ثبت میانگین ۱۲ درصد هدر رفت از منابع آب در کشور، این رقم در دشت قزوین ۲۵ درصد است و آب‌دزدی، صدمه به دریچه‌های آب و فرسودگی خطوط انتقال از علل آن به شمار می‌رود.
پویا با اشاره به افزایش برداشت آب از منابع زیرزمینی ادامه داد: سالانه به‌واسطه شیوه‌های نادرست کشاورزی، حجم قابل‌توجهی آب در دشت قزوین به مصرف می‌رسد و این موضوع بر شدت کم‌آبی می‌افزاید.
پویا تصریح کرد: درحالی‌که استاندارد مصرف آب کشاورزی ۸۸۰ میلیون مترمکعب است، این رقم در دشت قزوین به یک هزار و ۵۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
وی همچنین از پیگیری طرح‌هایی مانند احداث سد نهب، بالاخانلو و آب‌رسانی از سد طالقان به قزوین به‌منظور رفع نیاز آبی قزوین و مشکل کم‌آبی این استان به‌عنوان اقدامات این شرکت یاد می‌کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین بیان کرد: سد بالاخانلو می‌تواند نیاز آبی ۳۰ روستا و پنج شهر و همچنین سد طالقان آب شرب ۱۹۴ روستا و ۱۴ شهر را تأمین کند.
پویا ضمن درخواست از مردم برای صرفه‌جویی در مصرف آب، مدیریت مصرف و حفاظت از منابع را در گرو همکاری تمام مردم، دستگاه‌ها و مسئولان مرتبط با موضوع دانست.
تنش آبی؛ تهدید تشنگی
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی هم کم‌آبی را از مهم‌ترین مسائل استان دانست و تأکید کرد که در سال‌های گذشته برنامه‌ریزی جدی برای کاهش این مشکل انجام نشده است.
داود محمدی بیان کرد: استان قزوین از ظرفیت بی‌بدیل دشت قزوین برخوردار است که مقام معظم رهبری سال ۸۲ در سفر به استان، این دشت را بی‌بدیل خواندند و در همان سفر به وزیر نیرو فرمودند که «آقای بیطرف نسبت به آب دشت قزوین بیطرف نمانید!».
وی ادامه داد: بااین‌حال بی‌توجهی مسئولان به این مسئله شرایطی را رقم زد که امروز دشت قزوین با وضعیت بحرانی مواجه شود و بین ۲۰ تا ۴۰ متر افت سفره‌های آب زیرزمینی رخ دهد.
نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که این موضوع سبب شد در بعضی مناطق با فرونشست زمین، پیشرفت شوره‌زار و بیابان‌زایی مواجه شویم، تصریح کرد: در حال حاضر بسیاری از شهرها و روستاهای استان دچار تنش جدی کم‌آبی هستند و به بیش از یک‌صد روستای استان هنوز با تانکر آب‌رسانی می‌شود.
محمدی با اشاره به پیگیری‌های انجام‌شده برای حل مشکل آب دشت قزوین در سال‌های گذشته خاطرنشان کرد: در دوره پیشین مجلس جلسات متعددی با مسئولان ارشد کشوری داشتیم که در نهایت موفق شدیم تا ۶۰ میلیون مترمکعب سهمیه آب شرب برای استان از سد طالقان را که طی سال‌های طولانی و متمادی به نتیجه نرسیده بود، به ثمر برسانیم و این دوره نیز پیگیری‌هایی در این حوزه انجام داده‌ایم که نسبتاً موفقیت‌آمیز بوده است.
از این ظرفیت علمی برای حل بحران خشک‌سالی، کم‌آبی، بیابان‌زایی، ریزگردها و همچنین تغییر الگوی کشت هیچ استفاده‌ای نشده استوی افزود: موضوع دیگر این است که قزوین، استانی دانشگاهی و علمی است و در این زمینه جایگاه مطلوبی در کشور دارد؛ اما از این ظرفیت علمی برای حل بحران خشک‌سالی، کم‌آبی، بیابان‌زایی، ریزگردها و همچنین تغییر الگوی کشت هیچ استفاده‌ای نشده است.
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس با بیان این‌که استان‌های دیگر از ظرفیت علمی استان قزوین برای حل مشکلات خود بهره می‌برند، بر ضرورت بهره‌گیری مسئولان استان از ظرفیت دانشگاه‌های بین‌المللی امام خمینی(ره)، علوم پزشکی، آزاد و دیگر دانشگاه‌ها به‌ویژه برای حل مشکل کم‌آبی تأکید کرد.
محمدی در وهله نخست، درک مشترک از اهمیت فوق‌العاده موضوع و عزم جدی و عمومی را لازمه حل مشکلات مربوط به کم‌آبی استان عنوان و تصریح کرد: حل این مشکل، در مراحل بعدی در گرو تلاش بی‌وقفه مدیران استانی با احساس مسئولیت و دلسوزی، استفاده بهینه از منابع موجود و پیگیری نمایندگان در سطوح عالی کشور، اولویت‌بخشی به طرح‌های مربوط به این حوزه و همکاری و همگامی مردم است که همیشه در حل مشکلات کشور پیش‌قدم بوده‌اند.
شٙمایی از منابع و مصارف آب در قزوین
یدالله ملکی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین میانگین بارش سالانه استان را ۳۱۷ میلی‌لیتر اعلام کرد و گفت: آب حاصل از بارندگی به دو صورت آب‌های سطحی نظیر رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی است.
ملکی افزود: آب‌های سطحی استان قزوین در دو حوزه شامل شاهرود در شمال استان که به دریای خزر می‌ریزد و حوزه مرکزی یا حوزه رودخانه شور بخش نیمه جنوبی استان البرز که به دریاچه قم می‌ریزد، قرار دارد.
وی با بیان این‌که در استان قزوین بیشترین آب‌های سطحی در حوزه شاهرود قرار دارد، ادامه داد: آب‌های سطحی از خررود، ابهررود، حاجی‌عرب‌رود و ۳۱ رودخانه شمالی دشت قزوین مانند رودخانه‌های باراجین، بازار، وشته و زویار وارد دشت قزوین می‌شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین با اشاره به این‌که آب‌های زیرزمینی در حوزه شاهرود وجود ندارد، تصریح کرد: آبخوان دشت قزوین دومین آبخوان بزرگ کشور است و ۵۰۰ هزار هکتار مساحت دارد که طی میلیون‌ها سال پر از آب شده است.
ملکی خاطرنشان می‌کند: منابع آب دشت قزوین حاصل ریزش جوی و آوردِ رودخانه‌های منتهی به دشت مانند ابهررود، خررود و امثال آن است.
وی درباره مصارف آب استان هم بیان کرد: در استان قزوین سالانه ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به مصرف می‌رسد که ۲ میلیارد مترمکعب آن از منابع زیرزمینی شامل چشمه، چاه و قنات و ۶۰۰ میلیون مترمکعب آن از منابع سطحی مانند رودخانه‌ها و سد طالقان برداشت و آب طالقان در کانال‌ها مصرف می‌شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین اضافه کرد: از کل آب‌های مصرفی استان ۲ میلیارد و ۳۷۰ میلیون مترمکعب معادل ۹۱ درصد در بخش کشاورزی، ۱۱۰ میلیون مترمکعب معادل چهار درصد در بخش صنعت و خدمات و ۱۲۲ میلیون مترمکعب معادل حدود ۵ درصد در بخش شرب مصرف می‌شود.
ریشه‌های کم‌آبی
ملکی ریشه‌های کم‌آبی را موردتوجه قرار داد و بیان کرد: تغییر اقلیم مانند نباریدن برف، کاهش بارندگی، افزایش دما و تأخیر در کیفیت بارندگی از یک‌سو و همچنین کاهش احجام آب ورودی به استان از رودخانه‌های منتهی به دشت به دلیل برداشت‌های بی‌رویه استان‌های بالادست به‌ویژه زنجان از دیگر سو سبب کم‌آبی در استان قزوین شده است.
وی ادامه داد: افزایش بی‌رویه بهره‌برداری از منابع آب و توسعه روزافزون کشاورزی، مصارف شرب، صنعت و خدمات نیز از ریشه‌های اصلی کم‌آبی در این استان است؛ چراکه منابع روزبه‌روز محدودتر و مصارف روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین به چالش‌های موجود در بخش آب استان اشاره و خاطرنشان کرد: با وجود تمام مشکلات موجود در حوزه آب، مصارف آن در بخش‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی بسیار نامطلوب و به‌دوراز استاندارهای جهانی است؛ زیرا کشاورزی و روش‌های آبیاری ما سنتی است و آب به‌شدت در انهار و مزارع تلف می‌شود.
تخلیه تاکستان و بویین‌زهرا با روند فعلی محتمل است
تداوم روند فعلی چیزی جز نابودی دشت قزوین را رقم نمی‌زندوی تصریح کرد: تداوم روند فعلی چیزی جز نابودی دشت قزوین را رقم نمی‌زند و به‌این‌ترتیب تا ۱۰ سال آینده ۷۰ درصد دشت قزوین شامل بویین‌زهرا و تاکستان از دست می‌رود که به دلیل بی‌آبی ناچار به کوچاندن ساکنان منطقه می‌شویم.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین یادآور شد: در صورت ادامه این وضعیت، آب‌ها شور، چاه‌ها خشک و آب شرب نابود می‌شود و ضمن فرونشست زمین، سرمایه‌گذاری‌ها و زیرساخت‌های بخش‌های مختلف نظیر راه‌ها از بین می‌رود.
چه باید کرد؟
ملکی درباره اقدامات انجام‌شده برای جلوگیری از نابودی دشت قزوین بیان کرد: نتیجه کارشناسی‌های دقیق صورت گرفته با مشارکت کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان این است که باید مصارف آب کشاورزی حدود ۴۵ درصد در استان کاهش یابد که این کار در چند محور لازم‌الاجراست.
وی بستن تمام برداشت‌های غیرمجاز را یکی از این محورها عنوان و بیان کرد: در این بخش نسبت به انسداد چاه‌های غیرمجاز حفرشده در استان طی سال‌های ۸۵ تاکنون و تعیین تکلیف چاه‌های حفرشده پیش از سال ۸۵ اقدام به‌عمل‌آمده است.
تغییر الگوی کشت؛ لازمه نجات قزوین
چنان‌که گفته شد، حدود ۹۱ درصد آب مصرفی استان مربوط به بخش کشاورزی است؛ درحالی‌که در کشورهای دیگر حدود ۷۰ درصد آب مصرفی به بخش کشاورزی اختصاص دارد.
ازاین‌رو با توجه به قطب بودن قزوین در حوزه کشاورزی از یک‌سو و کم‌آبی استان از سوی دیگر، رعایت الگوی کشت به‌منظور کاهش مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی ضروری است.
بنابراین باید چنان‌که مسئولان جهاد کشاورزی پیش‌ازاین هم گفته‌اند؛ کشت برخی محصولات پرآب‌بر به‌ویژه گیاهان علوفه‌ای مانند ذرت کاهش یابد و به‌جای آن گیاهان علوفه‌ای کم‌آب‌بر مانند «خلر» و «ماشک» که برای خاک نیز مفید هستند، کشت شود.
قزوین به‌عنوان یک استان صنعتی با کاهش مصرف آب در این بخش، می‌تواند در نجات خود از تشنگی موفق‌تر باشد افزایش آبیاری نوین و به‌کارگیری روش‌های کاهش مصرف آب می‌تواند در حفاظت از منابع آبی مؤثر و مفید باشد.
صیفی‌جات از محصولات پرآب‌بر هستند که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند برای کاهش آثار آن بر کم‌آبی، برنامه‌هایی در وزارتخانه در نظر گرفته شده و ازجمله آن‌ها به‌کارگیری روش‌هایی مانند آبیاری کم‌فشار و تحت‌فشار است تا کمترین میزان آب مصرف شود.
علاوه بر این قزوین به‌عنوان یک استان صنعتی با کاهش مصرف آب در این بخش، می‌تواند در نجات خود از تشنگی موفق‌تر بوده و با صرفه‌جویی در بخش خانگی، در نبرد پنجه در پنجه با خشک‌سالی، توفیقاتی داشته باشد.
