رمز و راز معروف‌ترین کلنگ «طهران» + تصاویر
روتیتر: دم‌دمای غروب یکشنبه یازدهم شعبان۱۲۸۴ه‌ق درهمین «طهران قدیم» که سال “خرگوش” نیز بود، طهرانی‌ها چشم‌شان به “قبله عالم” روشن شد که با کلنگی دسته‌کوتاه تشریفاتی نخستین مراسم کلنگ‌زنی را برای بزرگتر کردن تهران به‌تقلید از شهر پاریس به‌طالع ثور بر زمین زد.
به گزارش روتیتر: “کلنگ” ــ تصور اینکه ابزار دستی‌ای که شامل یک سر محکم و یک دسته است، چگونه با زندگی تهرانی‌ها گره خورده است، کما اینکه کلنگ دوسر نیز داریم که دارای دو سر است که یکی نوک تیز و یکی صاف و پهن است که مردم نسبت به موردی که می‌خواهند استفاده می‌کنند، ولی این ابزار چه رمز و رازی دارد که با زندگی ۱۵۴ساله پایتخت نشینان آن‌چنان تنیده شده است، که برای خود تاریخی جاودانه خلق کرده است.
در گیرودار گذر روزمرگی‌ها وقتی از برخی آدم‌ها درباره واژه “کلنگ” می‌پرسی، هر کسی به‌فراخور خود با شنیدن عنوان این ابزار، چیزی در ذهن و کلام جاری می‌کند «کلنگ یعنی خراب کردن» ــ «کلنگه دیگه طرف!» ــ «کلنگ یعنی رونمایی ــ همین کاری که مسئولها می‌کنند» … این آخرین معنی، بیشتر به فراخور این گزارش می‌آید، اما داستان ما به یک قرن و ۵۰ سال قبل به‌همراه ۴ سال اضافه آن برمی‌گردد، پایتختی که روزگاری با چنارهای معروفش «طهران» می‌نامیدند.
کلنگ دسته‌کوتاه تشریفاتی “قبله عالم” با عمری بیش از ۱۵۴ سال
دم‌دمای غروبی در همین «طهران قدیم» در اول هفته‌ای در روز یکشنبه یازدهم شعبان ۱۲۸۴ ه‌ق که آن سال هم سال “خرگوش” بود، مردم، چشم‌شان به “قبله عالم” روشن شد، که با کلنگی در دست به امر مبارکی گام برداشته بود، امری که بعد از آن و تا همین امروز هم هر از گاهی از قاب جعبه جادو مشاهده می‌کنیم که مسئولان کشور نیز کلنگی به‌دست، مراسم کلنگ‌زنی برگزار می‌کنند.
حال ۱۵۴ سال قبل، ناصرالدین‌شاه قاجار با کلنگی دسته‌کوتاه تشریفاتی که مزین به حکاکی‌های زیبایی نیز بود، بنای شهر جدید ناصری را به‌دست مبارک اقدس همایونی بر زمین زد و این ضربه نخستین کلنگی بود که به‌دست سلطان صاحب‌قران به‌طالع ثور بر زمین زده شد.
روزنامه‌خوانی اعتمادالسلطنه برای ناصرالدین شاه
حکایت کلنگ دسته‌کوتاه تشریفاتی چهارمین شاه قجر، از جایی شنیدنی می‌شود که باید بدانید که تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود، به‌نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان؛ که در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار نیز چندین محله تازه در تهران ساخته شد به‌نام‌های ارگ، چاله‌حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.
اگر کمی نیز با ماشین زمان به عقب برگردیم، تهرانی که از قراء «ری» بود، پناهگاه خوبی برای دولتمردان به حساب می‌آمد، به‌طوری که در زمان شاه تهماسب صفوی در تهران بناهای تازه و کاروانسراها و برج‌های مستحکمی بنا شد و نخستین بناهای رسمی در طهران قدیم در سال ۹۷۱ هجری قمری با ایجاد ۱۱۴ برج (به‌تعداد سوره‌های قرآن) ساخته شد و زیر هر برج یکی از سوره‌های قرآن را دفن کردند.
دروازه طهران سال ۱۹۰۰م که شب‌ها ورود ممنوع بود
حصاری هم که دور تهران کشیده شد ۶ هزار قدم طول داشت و برای ساختمان آن و برج‌هایش از دو منطقه بزرگ خاکبرداری کردند که بعدها یکی از این دو محل به «چاله‌میدان» و دیگری به «چاله‌حصار» معروف شد. درحالی که امروزه برای پیدا کردن محله‌ها و قدم‌زدن در گذر تاریخ “طهران قدیم” باید گورستان‌های معروف آن زمان و براساس ۴ امام‌زاده معروف تهران نشان کرد، از جمله امام‌زاده یحیی در شمال شهر طهران قدیم، امام‌زاده زید در شمال غرب طهران قدیم، سیدناصرالدین در جنوب غرب و سید اسماعیل در جنوب شرقی طهران قدیم که وصل این ۴ نقطه خلاصه می‌شود در بازار قدیم و سرپوشیده تهران شامل خیابان مولوی، مصطفی خمینی، سنگلج و عودلاجان.
نقشه طهران قدیم
حال پایتختی که روزگاری با چنارهای معروفش «طهران» می‌نامیدند، در ۱۵۴ سال قبل با کلنگ‌زنی ناصرالدین‌شاه به تهرانی بزرگتر تبدیل شد و از این زمان به بعد، تهران به لقب دارالخلافه ناصری مشهور شد، کما اینکه ناصرالدین شاه برای توسعه شهر تهران، از فقیه و مجتهد آن عصر ــ حاجی ملاعلی کنی ــ استفسار و در این باب با وی نیز مشورت کرد، البته این فقیه صاحب‌نام تهرانی که شاه قجر نیز به‌شدت از او حساب می‌برد، معتقد بود که توسعه اطراف پایتخت، باعث از هم پاشیدگی شهرها و دهات دیگر ایران می‌شود و به‌واسطه امنیت و رفاه بیشتر اجتماعی در تهران، جمعیت از اطراف و اکناف کشور به پایتخت هجوم می‌آورند، یعنی به‌زبان امروزی همان معضل مهاجرت و مشکلات حاشیه‌نشینی!
به هر حال، برج و باروی شاه تهماسبی با کلنگ‌زنی “قبله عالم” خراب می‌شود و با خاک آن نیز خندق‌های اطراف بارو را پُر می‌کنند و شهر تهران را به‌تقلید از نقشه شهر پاریس، به‌صورت هندسی و به‌شکل یک هشت‌ضلعی نامتساوی الاضلاع گسترش می‌دهند و با ۱۲ دروازه در اطراف تهران، محیط شهر جدید ناصری به ۲۲ کیلومتر افزایش می‌یابد.
