خواجه نصیر الدین طوسی دانشمند پیشگام در علم مهندسی
روتیتر: دستیابی به توسعه پایدار و مطرح شدن به عنوان قطب علمی- اقتصادی در جهان بدون پیشرفت فناوری و علم مهندسی دشوار و حتی غیرممکن به شمار می رود. در این میان جایگاه علمی رشته مهندسی در ایران، مرهون تلاش های دانشمندانی محسوب می شود که سده ها پیش با توانمندی و پشتکار خود، پایه های این علم را بنا نهادند تا همگان با بهره گیری از دستاوردهای آنان در مسیر پیشرفت دانش و فناوری بکوشند. از جمله افراد فعال در این عرصه «خواجه نصیرالدین طوسی» محسوب می شود که به عنوان یکی از بزرگترین پایه گذاران علم مهندسی با پشتکار و تلاش فراوان و با بهره گیری از کمترین امکانات زمان خویش به یادگیری شاخه های گوناگون علمی پرداخت و چراغ راه دانش را برای دیگر فرهیختگان روشن ساخت. این مهم سبب شد تا روز بزرگداشت این دانشمند بنام را «روز مهندسی» نام دهند و توجه مردم را به این حوزه مهم و چگونگی فعالیت و توسعه آن جلب کنند.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی روتیتر، تهران- مهندسی به عنوان حرفه ای کاربردی در حوزه علوم فنی، نقش مهمی در اختراع و ارتقای فناوری های نوین و در نتیجه توسعه کشورها ایفا می کند؛ دانشی که با تلاش های خواجه نصیر الدین طوسی بنیان نهاده شد و با ادامه راه وی به وسیله دانش پژوهان اینک به پیشرفت های زیادی دست یافته است.
سازمان کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل(آنکتاد) در گزارشی در ۲۰۱۴ میلادی از رشد چشمگیر فارغ‌التحصیلان علوم پایه و مهندسی خبر داد. بر پایه گزارش این نهاد دانشجویان فنی و مهندسی و علوم پایه حدود نیمی از فارغ التحصیلان دانشگاهی را در ایران به خود اختصاص داده اند. این نهاد در گزارش دیگری در ۲۰۱۶ میلادی اعلام کرد که ایران در زمینه سهم فارغ التحصیلان این حوزه رتبه دوم را در جهان کسب کرده است.
بدین گونه در تیرماه سال جاری «علی گزنی» معاون پژوهشی و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در میان ۲۲ رشته دانشگاهی ایران، مهندسی را در صدر تولید علم دانست و بیان داشت، اگر تولید علم در دنیا را در یک دهه اخیر در نظر بگیریم، جمهوری اسلامی ایران حدود ۱٫۲ درصد از این علم را تولید کرده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز بزرگداشت «خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندسی» با «مهرداد هاشم زاده» رییس پیشین هیات مدیره کانون مهندسان معمار دانشگاه تهران و عضو کنونی گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور و «عباس ریاضت» مهندس شهرسازی و مدیریت شهری، مدیر کل پرتال شهرسازی ایران و موسس نخستین سایت شهرسازی در ایران به گفت وگو پرداخت.
** فعالیت های خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه علم
مهرداد هاشم زاده در بیان عرصه های فعالیت خواجه نصیر الدین طوسی بیان داشت: این عالم فرهیخته سنت فلسفه مشایی را که پس از ابن سینا در ایران رو به افول گذاشته بود، بار دیگر احیا کرد و در کتاب «تجرید الاعتقاد» به گردآوری مجموعه نظرها و دیدگاه‌های کلامی شیعه پرداخت. او رصدخانه مراغه را بنا نهاد و در کنار آن کتابخانه ای به وجود آورد که نزدیک به ۴۰ هزار جلد کتاب در آن بود و در زمینه کلام شیعه با استفاده از عقاید و نظرهای فلسفی ابن سینا این مهم را بر برهان های عقلی مبتنی کرد و در کتاب «شکل القطاع» به طرح مثلثات برای نخستین بار به عنوان دانشی مستقل پرداخت و قانون های بنیادی را به منظور حل مثلثات مسطح و کروی مطرح ساخت. وی درباره چگونگی استفاده از ساعت آفتابی ابتکار جدیدی برای رصد کردن به کار برد که در علم ستاره‌شناسی ارزشمند است. همچنین این اندیشمند بنام بیش از ۱۹۰ کتاب و رساله علمی در موضوع های گوناگون از خویش به یادگار گذاشت.
عباس ریاضت در بیان اقدام های علمی این دانشمند فرهیخته گفت: وی در زمینه کلام، حکمت، ریاضیات، الهیات، تعلیم و تربیت، اخلاق و دیگر علوم‌اسلامی دارای آثار است که شماری در داخل و تعدادی در کتابخانه‌های خارج از کشور وجود دارد. «اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس، شرح الاشارات، تجرید الاعتقاد، جامع الحساب و کتاب مشهور زیج ایلخانی و تذکره فی علم الهیئه در علم نجوم» از آثار مهم و مشهور او هستند. همچنین خواجه نصیر الدین طوسی رصدخانه مراغه و نیز کتابخانه مراغه را با بیش از ۴۰ هزار جلد کتاب بنا نهاد و بدین شکل پایه گذار فرهنگ و تمدن پس از حمله مغول در ایران بود.
** متفکران تاثیر گذار و تاثیر پذیر بر اندیشه خواجه نصیر الدین طوسی
مهرداد هاشم زاده در ارتباط با استادان این دانشمند تصریح کرد: وی از محضر دایی بزرگوار خویش «نور الدیـن علی بـن محمد شیعی» ریاضـیدان کسب فیض کرد. درس خارج، فقه، حدیث و رجال را در کلاس درس امام سراج الدین آموخت و فرید الدیـن، عطار نیشابـوری، ابـو السادات اسعد بـن عبد القادر، خـواجه نصیر و کمال الدیـن موصلی از دیگر استادان خواجه نصیر الدین طوسی به شمار می روند.
عباس ریاضت نیز در این باره یادآور شد: این فیلسوف در عقلیات شاگرد فریدالدین و در درس های مربوط به شرع از محضر پدر بزرگوار خود و در ریاضیات از کمال الدین محمد حاسب کسب فیض کرد و از شاگردان او می توان از «علامه حلی، ابن میثم بحرانی، قطب‌الدین شیرازی، کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی و سید رکن الدین استرآبادی» نام برد.
** دلایل نامگذاری روز مهندسی
مهرداد هاشم زاده درباره علت همزمانی روز مهندسی و بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی اظهار داشت: وی در علم هایی همچون نجوم، ریاضیات و فلسفه صاحب اثر بود اما زمینه فعالیت او در علم مهندسی و ساخت رصدخانه مراغه سبب شد تا به عنوان نماد مهندسی شناخته شود. تجربه فراوان و خدمت های ارزشمند این ریاضیدان در علم مهندسی زمینه ساز نامگذاری روز بزرگداشت وی به عنوان «روز مهندسی» شد. خواجه نصیر الدین طوسی در راه ارتقا و پیشرفت علم نجوم و مهندسی خدمت های شایان توجهی کرد و اینگونه برای ایرانیان به نمادی از علم مهندسی تبدیل شد.
عباس ریاضت با تاکید بر تاثیر خواجه نصیر الدین طوسی بر علم مهندسی گفت: این دانشمند با علم و دانش خود توانست تاثیر مثبتی بر فرهنگ و تمدن ایران بگذارد و برای اینکه دیگر مهندسان و دانشمندان نیز بتوانند با علم مهندسی تاثیرات شایان توجهی بر جامعه و حکومت بگذارند و از وی الگو بگیرند، این روز را به نام این فیلسوف برجسته نامگذاری کرده اند. در دنیا نیز به پاس خدمات خواجه نصیر الدین طوسی یک دهانه آتشفشانی ۶۰ کیلومتری در نیم کره جنوبی ماه، یک خرده سیاره که به وسیله ستاره‌شناس روسی نیکلای استفانویچ چرنیخ در ۱۹۷۹ میلادی کشف شد و رصدخانه شامخای در جمهوری آذربایجان به نام او نام گذاری شده است.
** کاربرد یافته های خواجه نصیر الدین طوسی در علم مهندسی
مهرداد هاشم زاده با تاکید بر اینکه تلاش های علمی خواجه نصیرالدین طوسی بسترهای توسعه علم مهندسی را فراهم کرد، افزود: این دانشمند آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشت که دانشمندان و علم پژوهان سال های زیادی از آنها استفاده می کردند اما پس از گذشت زمان طولانی دانش و اطلاعات کتاب های وی تکمیل شد و اینک اگرچه از علوم پیشرفته ای در مهندسی استفاده می شود اما بنیاد و پایه های این رشته در زمان وی گذاشته شد.
عباس ریاضت نیز در بیان تاثیر یافته های این دانشمند بر دیگر فیلسوفان و محققان خاطرنشان کرد: از یافته ها و دانش خواجه نصیر الدین طوسی استفاده های فراوانی شده است. به عنوان نمونه مجله شوروی امروز(Today sovietunion) از انتشارات متکی به تحقیقات اندیشمندان روسیه در مقاله «پیشگام دیگر کلمبوس» (Another forerunner of columbus) با مطالعه جدول های نجومی خواجه نصیر توسی متوجه شدند که وی مختصات قاره آمریکا را دو سده پیش از کشف این قاره به وسیله کریستف کلمب مشخص کرده است. از طرف دیگر وی در کتاب «البصائر» انتشار صوت را به امواج آب تشبیه می‌کند و به آن پرداخته است. بنابراین می توان او را بنیانگذار علم مهندسی نامید که با دانش و یافته هایش پایه های این علم را بنا نهاد.
** نقش و جایگاه مهندسی در ایران
مهرداد هاشم زاده به بررسی نقش و جایگاه مهندسی از ۲ منظر پرداخت و بیان داشت: از نظر دانش، رشته مهندسی بسیار پیشرفت کرده است و افراد متخصصی در کشور وجود دارند که می توان از اطلاعات و تجربه های آنها برای پیشرفت و توسعه کشور بهره برد اما در مقام اجرایی متاسفانه زمینه های مناسب وجود ندارد. به عبارت دیگر از توان و پتانسیل حرفه مهندسی آنگونه که شایسته است، استفاده نمی شود و به همین علت بسیاری از افراد برجسته شاخه مهندسی برای شکوفاسازی توانمندی های خود مهاجرت می کنند.
عباس ریاضت در بیان جایگاه مهندسی در جامعه تصریح کرد: در کشور ما در هر دوره گروهی از رشته های دانشگاهی به عنوان رشته های برتر و پر مخاطب با استقبال مردم روبرو می شود. در چند سال پیش رشته های مهندسی طرفدار بیشتری نسبت به رشته های پزشکی و علوم انسانی داشت و به همین دلیل در هنگام انتخاب رشته بیشتر دانش آموزان رشته ریاضی و فیزیک را انتخاب می کردند، بنابراین موج زیادی از مهندسان وارد دانشگاه ها شدند، این افراد پس از پایان تحصیلات شاهد کمبود و حتی نبود شغل و کار مرتبط بودند که باعث شد، دانشجویان نسل جدید تمایلی به شرکت در رشته های مهندسی نداشته باشند. در آینده به دلیل هدایت تحصیلی اشتباه دانش آموزان در دوره متوسطه از نظر کمی تعداد مهندسان کمتر از اکنون خواهد بود. اینک جایگاه مهندسی و مهندسان در جامعه، جایگاه مناسبی نیست زیرا به دلیل تعداد زیاد مهندسان، وجود رانت اجتماعی و در نتیجه نبود طرح و کار، یک دلسردی و نا امیدی در میان مهندسان رشته های مختلف دیده می شود.
**مشکل ها و راهکارهای حل آن در حوزه مهندسی
مهرداد هاشم زاده درباره چالش ها و راهکارهای برون رفت از مشکلات حوزه علوم مهندسی گفت: در مرحله نخست باید کشور دانش محور باشد و به تولید، صنعت و دانش بیش از پیش اهمیت دهد. یکی از مهمترین عامل هایی که باعث می شود این شاخه علمی به منصه ظهور نرسد، گسترش شغل های سوداگری و دلالی است که اینگونه مشاغل نیازمند علم و دانش نیستند. بنابراین برای بهبود شرایط، بهتر است به این نکته ها توجه شود.
عباس ریاضت درباره اقدام های مناسب برای بهبود شرایط علم مهندسی در کشور بیان داشت: یکی از اقدام ها و سیاست های کلی و درستی که برای استفاده کاربردی از مهندسان در این چند سال انجام شد، تاسیس سازمان نظام مهندسی و ساختمان کشور بود که مهندسان می توانستند در آزمون مربوط به رشته خود شرکت کنند و پس از قبولی، پروانه کسب بگیرند اما برای کارایی بیشتر این سازمان به قوانین و مقررات نظارتی نیاز دارد تا از رانت اجتماعی جلوگیری و طرح ها با رعایت عدالت میان اعضای آن تقسیم شود. یکی از مشکل های دیگر این است که سازمان نظام مهندسی اختیارها و قدرت لازم را برای طراحی و اجرا و مهم تر از همه پیگیری و کنترل طرح ها ندارد و این امر بایستی از مسیر مراجع قضایی و اجرایی حل شود.
** میزان همخوانی و هماهنگی آموزش های درس مهندسی با دانش روز
مهرداد هاشم زاده در این باره گفت: آموزش های دوره مهندسی در تمامی رشته ها با دانش روز همخوانی دارد اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که دوره های کارآموزی به عنوان مکمل امر یادگیری نقشی پر اهمیت در بسیاری از رشته ها ایفا می کنند. کارآموزی برقرار کننده پیوند میان دانشگاه و محیط کار است و دانشجویان بتوانند آموزش های تئوری و شفاهی خود را در عرصه عمل پیاده سازند و توانایی های خویش را شکوفا کنند. بنابراین بایستی زمینه های پیوند بیشتر و عمیق تر دانشگاه و محیط کار را برای کاربردی ساختن درس های ارایه شده ایجاد کرد. از طرف دیگر بیش از آنکه پیشرفت تکنولوژی اهمیت داشته باشد، دانش فنی مهم است. بنابراین افرادی که بتوانند از دانش فنی به شکل مطلوبی بهره ببرند بیشتر می توانند به گسترش و تعمیق این علم یاری رسانند؛ امری که در محیط های علمی و دانشگاهی کشور باید به آن توجه شود.
عباس ریاضت نیز درباره میزان همخوانی دانش روز و کتاب های درسی در علم مهندسی اظهار داشت: در جامعه امروزی کمیت آموزش ها در دانشگاه های ما به میزان مناسب و بیشتر از آن قرار دارد و باید کیفیت کتاب ها نیز همزمان با شمار آنها افزایش یابد. دانشگاه ها باید با استفاده از استادان با تجربه مطالب را به صورت کاربردی به دانشجویان منتقل کنند تا آنان علاوه بر یادگیری موضوع های تئوری و شفاهی به بهره گیری از علم برپایه نیازهای کشور بپردازند.
