گزارشی از افزایش برد موشک باور۳۷۳؛ انهدام هدف در دقیقه ۵
با تغییرات صورت گرفته در سامانه موشکی باور۳۷۳، این سامانه می‌تواند اهداف را در برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر مورد اصابت قرار دهد.
به گزارش روتیتر: سامانه های پدافند هوایی برد بلند، به علت عملکرد راهبردی از ارزش فوق العاده ای در چیدمان دفاعی کشورهای صاحب قدرت نظامی برخوردار هستند. ساخت چنین سامانه هایی محدود در چند کشور خاص است و جمهوری اسلامی ایران نیز با تلاش تمام متخصصان کشور و در قالب یک ابر پروژه صنعتی پس از نزدیک به ۱۰ سال موفق شد این سامانه را ساخته و با موفقیت آزمایش کند.
بیشتر بخوانید
باور ایرانی چگونه شکل گرفت؟
پروژه طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی ایران که به نام باور-۳۷۳ معرفی شده است، پس از بدعهدی روسیه در تحویل سامانه دفاعی و غیرتحریمی اس-۳۰۰ در ایران کلید خورد.
قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش به عنوان سفارش دهنده این سامانه در کنار وزارت دفاع و شبکه همکاران بخش دفاعی در مدت زمانی کمتر از ۱۰ سال موفق به طی کردن مسیر بیش از ۳۰ ساله طی شده توسط نسل‌های مختلف سامانه اس-۳۰۰ روسی شده و به سامانه‌ای برتر از آن دست پیدا کردند.
پس از قطعی شدن عدم تحویل اس-۳۰۰ به ایران در سال ۲۰۱۰ از سوی روسیه و اعلام خبر شروع پروژه ساخت سامانه دوربرد در ایران، تا مدتها از این سامانه با نام “مشابه ایرانی اس-۳۰۰” نام برده می‌شد.
برای اولین بار، فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش در آستانه هفته دفاع مقدس در سال ۱۳۹۰ نام سامانه مشابه ایرانی اس-۳۰۰ را رسماً باور-۳۷۳ بیان کرد و به مرور،اخباری کلی از روند پیشرفت سامانه منتشر می‌شد از جمله خبر آزمایش زیرسامانه‌های باور-۳۷۳ یک سال بعد توسط فرمانده وقت پدافند هوایی ارتش اعلام شد.
در شهریور ۱۳۹۳ برای اولین بار تصاویری از برخی اجزای سامانه باور-۳۷۳ شامل یک رادار کشف و درگیری و موشک برد بلند سوخت جامد صیاد-۴ در حاشیه بازدید مسئولین از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع منتشر و اعلام شد اولین شلیک موفقیت آمیز سامانه فوق نیز به انجام رسیده است.
آزمایش‌های اولیه شلیک در بردهای ۱۰۰ و ۱۲۰ کیلومتر صورت گرفت. با توجه به تصاویر منتشر شده از نمایشگاه شهریور ۱۳۹۳، به نظر می رسید صیاد-۴، موشک اصلی سامانه باور-۳۷۳ باشد. این موشک همچنین در رژه روز ارتش در فروردین سال بعد، در معرض دید عموم قرار گرفت.
نمونه اول رادار ردگیری هدف در باور۳۷۳ که در شهریور ۱۳۹۳ مشاهده شد
در روز صنعت دفاعی در سال ۱۳۹۵، اولین تصاویر از پرتابگر موشک در سامانه باور-۳۷۳ به همراه اجزاء دیگری از آن شامل رادار دوربرد معراج-۴، خودروی فرماندهی و کنترل آن، یک رادار آرایه فازی دارای شباهت‌هایی به رادار نجم۸۰۲بی اما در ابعادی متفاوت و یک رادار ردگیر دیگر به نمایش در آمد.
پرتابگر مشاهده شده از نوع عمودی و دارای دو محفظه یا کنیستر موشک بود. این کنیسترها شباهت هایی با نمونه‌های مورد استفاده برای موشکهای صیاد-۲ و ۳ داشتند.
در نتیجه انتشار تصاویر فوق مشخص شد که سامانه باور-۳۷۳ همچون سامانه‌های مدرن اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ از چند نوع رادار برای کشف، ردگیری و ایجاد امکان درگیری مؤثر استفاده می‌کند.
استفاده از پرتابگر عمودی، وجه تشابه دیگر باور با نمونه‌های پیشرفته روسی است هر چند که پرتابگر ایرانی به صورت مکعب مستطیلی و بر اساس تجربه نمونه‌های قبلی ساخت داخل بوده بر خلاف نمونه روسی که به صورت استوانه‌ای ساخته شده است.
همچنین مشخص شدکه موشکهای سامانه باور، به صورت پرتاب گرم عمل کنند یعنی پیشران موشک‌ها قبل از خروج از محفظه پرتاب، روشن می‌شود و با انرژی پیشران خود پرواز را آغاز می‌کند؛ بر خلاف نمونه‌های روسی که از روش پرتاب سرد استفاده می‌کنند یعنی موشک با گاز پرفشار، به بالا پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر، موتور سوخت جامد آن روشن می‌شود.
خودروی ذوالجناح پرتابگر ۴ تیر موشک صیاد-۴ در باور۳۷۳
انجام آزمایش‌های سامانه باور روی اهداف بالستیک در ابتدا تا پایان سال ۱۳۹۵ برنامه ریزی شده بود. در کل نیز قرار بود سه مرحله از پنج مرحله آزمایش سامانه باور تا اسفند آن سال به اتمام برسد. در این راستا بخشی از اجزاء سامانه باور در رزمایش ولایت-۷ در دی ماه ۱۳۹۵ مورد آزمایش عملیاتی در کنار سایر سامانه‌های پدافند هوایی قرار گرفت. در ادامه، آزمایش موفق سامانه باور روی هدف بالستیک در سال ۱۳۹۶ به انجام رسید.
پس از مدتها انتظار سامانه باور-۳۷۳ به عنوان یکی از شیرین ترین ثمرات خودباوری متخصصان جوان صنعت دفاعی کشور در بخش‌های موشکی، راداری، جنگ الکترونیک، ارتباطات، پردازش، مکانیک و خودرو در روز ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ و روز گرامیداشت تلاش‌های مجاهدانه صنعت دفاعی کشور با حضور رییس جمهور وقت رونمایی شد.
بلافاصله این سامانه در منطقه خاصی از کشور که در معرض عملکرد انواع پرنده‌های غربی در کشورهای مجاور و نیز انواع پهپادهای جاسوسی قرار دارد به کارگیری شد تا در گذر زمان قابلیت‌های عملیاتی آن در ارتباط با شبکه پدافند هوایی تثبیت شود.
رونمایی از باور-۳۷۳ در سال ۱۳۹۸
در رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت ۹۹ برای اولین بار سامانه راهبردی باور-۳۷۳ در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور در معرض تهاجم اهداف پهپادی با سرعت بالا قرار گرفته و مورد آزمایش مجدد در محیط شبه عملیاتی قرار گفت.
سامانه باور در این رزمایش در مقابل هدفی که از قبل مسیر و مشخصات آن در اختیار کاربران سامانه نبود اقدام به واکنش کرده و پس از کشف و ردگیری آن و تأیید متخاصم بودن هدف، آن را توسط موشک برد بلند عمودپرتاب صیاد-۴ در فاصله نزدیک به ۱۵۰ کیلومتری مورد اصابت قرار داد. فاصله انهدامی هدف مذکور، رکوردی جدید در مقابله دورایستا با اهداف هوایی در بین تمامی سامانه‌های پدافند هوایی کشور بود.
مشخصات عملکردی سامانه باور
سامانه باور قابلیت درگیری با انواع اهداف از جمله جنگنده‌های سرنشین دار، بالگردها، موشکهای کروز، انواع پهپادها و نیز موشکهای بالستیک را دارد. از جمله مهمترین قابلیت‌های این سیستم شناسایی همزمان ۲۰۰ هدف، ردگیری همزمان ۶۰ هدف و درگیری با ۶ هدف مختلف برای هر آتشبار از سامانه در بردها و ارتفاعات مختلف است.
ارتفاع و برد درگیری این سامانه به ترتیب ۲۷ کیلومتر و ۲۰۰ کیلومتر با موشک صیاد-۴ است. در نمونه عملیاتی اول سامانه باور، برد رادارهای آرایه فازی آن برای کشف هدف ۳۲۰ و برد رادار ردگیری آن ۲۶۰ کیلومتر بود.
ساختار هر آتشبار معمول سامانه باور شامل یک رادار کشف اهداف، یک رادار ردگیری اهداف، یک مرکز پردازش و کنترل و فرماندهی، تا ۶ پرتابگر موشک هر یک با ۴ موشک صیاد-۴ و امکان استفاده از یک رادار مراقبت هوایی به صورت اضافی است. این سامانه می تواند ۲ موشک به سمت هر یک از ۶ هدفی که به طور همزمان با آنها قابلیت درگیری دارد شلیک کند.
ساختار آتشبار سامانه باور-۳۷۳
از جمله قابلیت‌های این سامانه می‌توان به تحرک بالا، حجم آتش زیاد، توانایی درگیری با اهداف متنوع (هوایی و کروز)، برد و ارتفاع بلند، احتمال برخورد و کشندگی مناسب، عملکرد مناسب در برابر جنگ الکترونیک، تعمیر و نگهداری بومی و ساده، عملیات در شرایط حملات (شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای) و قابلیت مقابله با بمب‌های الکترومغناطیس، عملیات در شرایط مختلف آب و هوایی کشور، توانایی مقابله با اهداف روز دنیا، ارتباط با لایه‌های پدافندی کشور، قابلیت اطمینان و نیز قیمت بسیار کمتر از نمونه‌های مشابه خارجی اشاره کرد.
قابلیت عملیاتی این سامانه با بهره‌گیری از تکنیک‌های مناسب و پروتکل‌های امن بین رادارها، اهداف و موشک‌ها و همچنین بکارگیری یک جستجوگر راداری بسیار پیشرفته و به روز، در مسیر توسعه آن به نحو مطلوبی ارتقاء یافته است.سرعت در عملیات، سهولت در آماده‌سازی و نگهداری، حداقل بودن تجهیزات جانبی، بالا بودن عمر انبارداری و ضریب ایمنی کاربری، مطابقت با فناوی روز دنیا و امکان جایگزینی و تأمین لوازم یدکی و … از ویژگی‌ها و نکات قابل توجه و مهم سامانه سلاح پدافند هوایی باور ۳۷۳ است.
ویژگی های موشک صیاد۴
صیاد-۴ در ادامه روند طراحی‌های بومی ایران در موشکهای پدافند هوایی سوخت جامد و پس از صیاد-۲ و ۳ ساخته شد. این موشک با طول ۷۵۰۰ و قطر ۵۱۵ میلیمتر جرمی برابر ۲۰۵۰ کیلوگرم داشته و از ارتفاع ۲۰۰ متر تا ۲۷ کیلومتر را در بردهای ۵ تا ۲۰۰ کیلومتر پوشش می‌دهد. جرم سرجنگی این موشک هم ۱۸۰ کیلوگرم است. موشک صیاد-۴ قابلیت هدایت خودکار با سامانه رادار فعال در دماغه خود را در فواصل چند ده کیلومتری تا رسیدن به هدف دارد؛ توانمندی‌ای که در موشکهای پیشرفته همرده خارجی نیز وجود دارد.
نمونه اول موشک صیاد-۴
موشک صیاد-۴ به وضوح سطح بالاتری از طراحی بومی را نسبت به صیاد-۲ با برد ۷۵ کیلومتر و صیاد-۳ با برد ۱۲۰ کیلومتر دارد. این دو موشک دارای ۴۰ سانتیمتر قطر و حدود ۵ متر طول بوده و از پیشران سوخت جامد بهره می‌برند.
بخش انتهایی صیاد-۴ خصوصاً چیدمان انتخاب شده برای بالک های پایدارساز و بالک‌های کنترلی، مشابه طراحی موشک صیاد-۳ اما در بخش جلویی طراحی بدنه و دماغه متفاوت با موشک قبلی بود.
موشکهای صیاد-۲ و ۳
صیاد۴ موشکی با پیشران سوخت جامد و شیوه هدایت فرمانی در ابتدای مسیر، فرمانی و اینرسی در میانه مسیر و راداری فعال در انتهای مسیر است. شیوه کنترل این موشک نیز در ابتدای پرواز و برای تغییر مسیر از حالت عمودی به سمت هدف از نوع کنترل بردار رانش (TVC) با جت وین و در ادامه مسیر بالک‌های آیرودینامیکی است که در بخش عقبی بدنه نصب شده است. این در حالی است که موشکهای صیاد-۲ و ۳ از نوع مایل پرتاب بوده و فاقد سامانه کنترل بردار رانش بودند.
اثرگذاری کنترل بردار رانش روی مسیر موشک صیاد-۴ در فاز ابتدایی پرواز
در فیلم‌های منتشر شده از شلیک‌های آزمایشی سامانه باور-۳۷۳ که با استفاده از پرتابگر دوتایی به انجام رسیده، به وضوح پرتاب عمودی به روش گرم و نیز اصلاح مسیر موشک به سمت هدف با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش در نازل موتور سوخت جامد مشهود است.
موشک صیاد-۴ برای انهدام اهداف در برد بلند، ابتدا تا حد کافی اوجگیری کرده و با طی مسیر در ارتفاعات بالا به سمت هدف می رود. این پروفایل پروازی مرسوم برای بیشتر موشک های پدافند هوایی دوربرد است.
بهسازی های باور
فرمانده سابق قرارگاه پدافند هوایی ارتش در سالهای گذشته گفته بود که سامانه باور۳۷۳ در معرض بهسازی‌های مهمی قرار دارد که آن را از برتری بر S300 به سامانه ای قابل مقایسه با S400 روسی تبدیل می‌کند.
با توجه به بومی بودن این سامانه، راه برای توسعه هر چه بیشتر آن و هر اصلاح و بهسازی لازم هموار بوده و به یاری خداوند و تلاش شبانه روزی متخصصان در دفتر طراحی مشترک بین نیروی پدافند هوایی ارتش و وزارت دفاع و در فاصله نزدیک به ۲ سال مسیر این بهسازی ها امروز سبب رسیدن برد درگیری باور۳۷۳ به بیش از ۳۰۰ کیلومتر شده است. در نتیجه این سامانه هم اکنون از نظر برد درگیری برتری قطعی و با اختلاف نسبت به اس-۳۰۰ روسی دارد.
تغییرات سامانه باور۳۷۳ از زمان مشاهده اولین اجزاء در سال ۱۳۹۳ تا امروز نشان می‌دهد که روند ارتقاء در شاخصه‌های اصلی این سامانه به سرعت درحال پیگیری بوده است؛ قابلیتی که در مورد هر سامانه بومی و ساخت داخل در گذشته نیز وجود داشته و در آینده نیز وجود خواهد داشت. به عنوان مثال، در رونمایی سال ۱۳۹۸ دو رادار اصلی سامانه، اجزایی بودند که بیشترین تفاوت را نسبت به نمونه های مشاهده شده در سال ۱۳۹۵ داشتند. همانطور که ذکر شد یکی از این رادارها مربوط به کشف و شناسایی اهداف و دیگری مربوط به رهگیری هدف و هدایت موشک در فاز اولیه و میانی مسیر است. این تغییرات نشان از توسعه دائمی اجزای مختلف این سامانه داشت.
تفاوت رادارهای باور-۳۷۳ در سال ۱۳۹۵ (دو تصویر بالا) و سال ۱۳۹۸ (دو تصویر پایین)
اما شاخصه‌های ارتقاء سامانه باور۳۷۳ به طور کلی در ۲ مورد بهبود قابلیت‌های موشک و بهبود قابلیت‌های سامانه در مقابله با تعداد بیشتری از اهداف قابل دسته بندی است که اینها از مؤلفه‌های مهم سامانه اس-۴۰۰ روسی هستند.
پرتابگر سامانه باور در تحویل رسمی سال ۱۳۹۸ از نوع پنج محوره با نام ذوالجناح و مجهز به چهار موشک بود اما پرتابگر جدیدی در رزمایش سال ۱۳۹۹ مشاهده شد که دارای چهار محور و دو موشک بود.
طبیعتاً حمل دو موشک تحرک بالاتری به سامانه می دهد در کنار پرتابگر قبلی که ماندگاری بیشتری در محیط رزم به دلیل تعداد موشک بالاتر دارد. اما دقت در فیلم‌های منتشر شده در مستندهای سامانه باور۳۷۳ از رسانه ملی، مشخص می‌کند از عمده تغییرات صورت گرفته در پرتابگر جدید، اضافه شدن یک دکل حدوداً ۱۰ متری است که پس از عمود شدن موشک‌ها، قابلیت باز شدن دارد و احتمالا تجهیزات راداری، اپتیکی، ارتباطی یا ترکیبی از این موارد روی آن نصب می‌شود.
پرتابگر مشاهده شده در سال ۱۳۹۹
استقرار سامانه‌های ردگیری هدف روی خودروی پرتابگر که سبب ایجاد تلار (TELAR) می‌شود، در بین سامانه‌های پدافند هوایی به مفهومی تثبیت شده تبدیل شده که این امر سبب استقلال عملکرد بسیار بیشتر پرتابگر نسبت به حالت پرتابگر ساده می‌شود.
نسل جدید باور۳۷۳ با صیاد۴بی
در ادامه ارتقاء سامانه پدافند هوایی موشکی باور۳۷۳ با بهسازی‌های راداری و موشکی، عملاً سامانه جدیدی به وجود آمد. باور۳۷۳ جدید با موشک صیاد-۴بی به برد درگیری بیش از ۳۰۰ کیلومتر یعنی ۵۰ درصد افزایش در برد رسید.
این موشک در ۱۵ آبان رونمایی شده و خط تولید آن افتتاح شد. در کنار افزایش برد، ارتفاع درگیری هم از ۲۷ کیلومتر به ۳۲ کیلومتر رسید که ۱۸٫۵ درصد بهبود را نشان می دهد.
اما این افزایش برد ممکن نمی‌شد مگر با افزایش برد کشف و ردگیری رادارهای سامانه. در این راستا برد کشف هدف از ۳۲۰ به ۴۵۰ کیلومتر و برد ردگیری آن از ۲۶۰ به ۴۰۰ کیلومتر رسانده شد که رشد ۴۱ درصدی در برد کشف و افزایش ۵۴ درصدی در برد ردگیری اهداف را نشان می‌دهد.
به گفته فرماندهان پدافند هوایی ارتش باور۳۷۳ جدید توانایی درگیری با موشکهای بالستیک که از برد ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر شلیک می‌شوند را هم علاوه بر انواع اهداف دیگر دارد.
آزمایش جدید موشک صیاد-۴بی
در آزمایش انجام شده، صیاد-۴بی موفق شد در برد ۳۰۴ کیلومتری یک پهپاد کرار را که با ارتقاء در قابلیت های پروازی به ارتفاع ۴۳۰۰۰ پا معادل ۱۳۱۰۰ متر رسیده بود را منهدم کند. به گفته فرمانده پدافند هوایی ارتش اگر سختگیری کمتری صورت می‌گرفت این هدف در برد ۳۲۰ کیلومتر هم قابل منهدم کردن بود. نکته جالب توجه این است که پهپاد کرار از خود موشک صیاد-۴بی هم کوچکتر بوده و هدف سختی برای یک آزمایش محسوب می‌شود.
در حالی برد موشک صیاد-۴بی به میزان ۵۰ درصد بیشتر شده که تفاوت واضحی در طول و قطر موشک به چشم نمی‌خورد. بال‌های موشک نسل اول صیاد-۴ دهانه کمتری نسبت به دهانه بالک‌های کنترلی دارند اما در نمونه صیاد-۴بی بال‌ها طول کمتری نسبت به بال موشک فعلی داشته ولی دهانه بیشتری نسبت به بالک‌های کنترلی دارند. به علاوه شکل بال هم از یک ذوزنقه کشیده به شکلی با طول کمتر تغییر کرده است. تفاوت اندکی هم در طراحی دماغه موشک به چشم می‌خورد.
تفاوت طراحی بال صیاد-۴ در نمونه اول (بالا) و نمونه جدید (پایین)
جستجوگر راداری یا سیکر موشک صیاد-۴بی
افتتاح خط تولید موشک صیاد-۴بی هم نشان داد که به زودی شاهد گسترش بیش از پیش سامانه باور۳۷۳ جدید در نقاط بیشتری از کشور خواهیم بود. اما نکته بسیار مهم در زمینه سامانه‌هایی از رده باور-۳۷۳ و اس-۴۰۰ دفاع از خود سامانه در برابر تهدیدات است.
هر چند رادارهای جدید آرایه فازی خصوصاً از نوع فعال، به سختی توسط موشکهای ضد رادار شکار می‌شوند و نیز با وجود انواع اخلالگرهای ساخت داخل که با انحراف موشک‌ها به سمت ناحیه بی خطر، از سامانه راداری حفاظت می‌کنند اما همچنان خطر پرتابه‌هایی همچون مهمات دورایستای کوچک و تهدیدات راکتی این سامانه‌های ارزشمند را تهدید می‌کند. در نتیجه سامانه های برد کوتاه مانند دزفول و زوبین هم برای حفاظت از سامانه‌های راهبردی به خدمت گرفته می‌شوند.
با صرف زمان کمتر از یک دهه و مدیریت خوب تمام منابع دانشی، فناوری و نیروی انسانی نخبه، جمهوری اسلامی ایران صاحب یک سامانه پدافند هوایی بومی با توانایی‌های عملیاتی بالا و قابلیت‌های اطمینان کافی شد؛ همچنین فناوری‌های متعددی هم در این مسیر بومی سازی شده و قابلیت اطمینان کافی برای استفاده در کاربردهای دیگر را پیدا کرد. باور۳۷۳سامانه‌ای است که پس از چندین سال آزمایش‌های گوناگون توسط صنعت و نیز قرارگاه پدافند هوایی ارتش، آمیخته‌ای از تجارب سنگین دفاع معجزه آسای پدافند هوایی در ۸ ساله دفاع مقدس را با فناوری‌های روز برای نبرد با تهدیدات روز و آینده به کار گرفته است.
