ضرورت تبیین صحیح شخصیت میرزا و جنبش جنگل
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان جنبش جنگل را از رخدادهای مهم تاریخ معاصر ایران دانست و گفت: باید شخصیت میرزا و جنبش جنگل به درستی تبیین شود.
به گزارش روتیتر : جنگل‌های انبوه گیلان از آزادی نشان دارند و از نهضتی که در برابر ظلم و جور ایستاد. میرزا کوچک خان جنگلی و جنبش جنگل برگ‌هایی درخشان از تاریخ گیلان هستند. اما آنچه که ما در قبال میرزا و مبارزاتش انجام داده‌ایم موضوعی است که باید بدان اندیشید.
واقعیت این است که هر ساله در سالروز شهادت میرزا فعالیت‌هایی در راستای معرفی این واقعه مهم شکل می‌گیرد، ولی میزان کارآمدی این اقدامات هم نیازمند بحث و بررسی است. از این رو با «امین حق‌ره» پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان به گفت و گو کردیم. وی با اشاره به اینکه «جنبش جنگل» را از رخدادهای مهم تاریخ معاصر ایران دانست و گفت: این واقعه شاید مهمترین رویدادی بود که از پس جنبش مشروطه تا برآمدن سلسله پهلوی در عرصه سیاست ایران رخ داد.
وی با بیان اینکه اینکه جنگلی‌ها به رهبری میرزا توانستند در دوره‌ای حکومتی مستقل از مرکز در گیلان برپا کنند و آنقدر قدرت بگیرند که با قوای خارجی هم تقابل و تعامل داشته باشند خودش موید اهمیت این جنبش است، ادامه داد: اما با وجود همه این مستندات چه به شکل اسناد رسمی، چه به شکل روایت‌ها و خاطرات و گزارش‌های مکتوب، چه به شکل روایت‌ها و گزارش‌های شفاهی، از این جنبش و کنش مبارزاتی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آن باقی است و هم اینکه کتاب‌ها و مقالات بسیاری پیرامون آن تألیف و تدوین شده اما متأسفانه آن گونه که شایسته است نه شخصیت میرزا کوچک و نه خود جنبش تبیین و تعرفه نشده است.
حق‌ره با بیان اینکه منظور اظهار نظر و تولید محتوا نیست زیرا در این زمینه فعالیت‌های زیادی انجام شده است، گفت: با وجود همه این منابع همچنان میان صاحبان نظر و قلم از طیف‌های گوناگون در مورد شخصیت خود میرزا، جهان بینی، اهداف، ایدئولوژی، و رویکردهای سیاسی و مبارزاتی وی و به تبع آن ساختار و سازوکار خود جنگل، اهداف و آرمان و مسیری که پیمود و شخصیت‌های مؤثر بر آن بسیار اختلاف است.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان ادامه داد: همین هم سبب شده که با وجود این همه منابع و مستندات مکتوب، شهادت راویان نزدیک به جنبش هنوز جامعه به ویژه نسل جوان که جویای هویت و فهم تاریخ خود است بر اینکه ماهیت میرزا و جنبش جنگل چه بود و چه اندیشه‌ای از مبارزه در سر داشت، به پاسخ واحد و جامع و قانع کننده‌ای دست نیافته و ذهن آنها با این پرسش‌ها مواجه است که میرزا حافظ تمامیت ارضی بود یا جدایی طلبی؟ وطن پرست بود یا بیگانه دوست؟ ملی گرا بود یا مذهبی؟ روشن اندیش و نوخواه بود یا سنت گرا؟
وی با اشاره به اینکه این موضوع را به عینه و به وضوح می‌توان در کنش‌های کاربران فضای مجازی دید، گفت: این فهم متناقض و درک ناهمگون از میرزا و جنبش جنگل به ویژه در میان کنشگران و جویندگان تاریخ در خارج از حوزه‌های جغرافیایی و فرهنگی گیلان پررنگ‌تر است.
عوامل اختلاف رویکرد
حق ره اضافه کرد: اگر بخواهیم دلایلی برای این چندپارگی و بی نظمی و اختلاف رویکرد در تحلیل و تعرفه کنش مبارزاتی میرزا و جنبش جنگل بیاوریم باید اول به کنش خود جنبش نگاه کنیم.
وی با بیان اینکه جنبش جنگل حرکتی بر پایه یک ایدئولوژی واحد نبود، افزود: مجموعه‌ای از مبارزان با آرمان‌ها و اهداف گوناگون به بهانه‌های مختلف، ذیل پرچم جنگل و با زعامت میرزا در تقابل با حکومت مرکزی و طیفی از قوای بیگانه جمع شدند که البته همین چند پارگی سبب اختلاف و از هم گسیختگی و در انتها شکست جنبش شد.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان با اشاره به اینکه طبیعی است که با افول جنبش و گذشت زمان دل بستگان هرکدام از آن سویه‌های فکری و رویکردهای ایدئولوژیک بخواهند در تحلیل‌ها و مکتوبات خود جنبش را مصادره به مطلوب کنند و به نسل‌های آینده بشناسانند، بیان کرد: نقش پژوهشگران مستقل تاریخ و بیشتر دولت‌های مستقر برای ثبت درست و بی سوگیری رخدادهای تاریخی در اینجا اهمیت می‌یابد که متأسفانه آنچه گذشته نشان می‌دهد حداقل در مورد جنبش جنگل و شخصیت میرزا کوچک خان، از سوی هر دو مرجع کنش قابل دفاعی رخ نداده است.
ضرورت وجود رویکردی بدون سوگیری
وی با بیان اینکه تاریخ نگاری ما از نظر مورخان مستقل و عادل فقیر است و از سوی دیگر دولت‌های مستقر هم عموماً نسبت به جنبش جنگل رویکرد واقع گرایانه و بی سوگیری نداشته‌اند، اظهار کرد: جنبش جنگل در دوره پهلوی با شمایل شورشی ضد ملت و ملیت تعرفه شده و صحبت از میرزا و نهضتش نه تنها کار آسانی نبود بلکه اسباب دردسر می‌شد.
حق ره با بیان اینکه پس از انقلاب ۵۷ هم متأسفانه رویکرد رسمی به سمت مصادره میرزا و جنبش به نفع ایده‌های سیاسی مطلوب حاکمیتی رفت و همین هم سبب شد در روایت‌های رسمی از او و جنبش چهره‌ای غیر واقعی و نا همگون با مستندات تاریخی و عموماً همسو با تمایلات جریانات مذهبی نمایش داده شود که برای مخاطب جستجو گر، کنجکاو و پرسشگر امروز قابل باور و پذیرش نیست.
اکنون چه باید کرد؟
وی در ادامه با اشاره به اینکه رویکرد امروز باید در زمینه موضوع میرزا چه باشد، بیان کرد: در حال حاضر ارتباط مؤثر با مراکز اسناد و دسترسی به خود اسناد انحصاری شده و دسترسی به آنها برای بسیاری پژوهشگران خیلی سخت و گاهی ناممکن است.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گیلان با بیان اینکه برای شناخت رخدادهای تاریخی و تولید محتوای مؤثر دسترسی آسان به اسناد یک مؤلفه ضروری و حیاتی است، تأکید کرد: تا رویکرد دستگاه‌های رسمی صاحب قدرت و امکانات متولی ثبت و آموزش تاریخ و توسعه فرهنگ به سمت پذیرش واقعیت‌ها و عدم مداخله تمایلات ایدئولوژیک و اهداف و خواست‌های سیاسی نرود مشکل چندانی مرتفع نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه نهادهای مستقل و کنشگران غیروابسته و جویای حقیقت هم می‌توانند نقش مطلوب‌تری ایفا کنند، ادامه داد: این امر با کشاندن بحث‌های آگاهی‌بخش به عرصه‌های عمومی با زبانی قابل فهم در کنار کوشش بیشتر در خصوص بازیابی، خوانش، تعرفه و تحلیل اسناد ناخوانده جنگل که می‌دانیم در مراکز اسناد داخل کشور و دیگر کشورها بسیار بوده محقق می‌شود. البته باید گفت این مسیر همراهی و مساعدت سرمایه گذاران بومی را هم برای استخراج و خرید اسناد می‌طلبد.
