لزوم اهتمام به مؤلفه‌های اجتماعی در پایش داوطلبانه بافت جهانی یزد
روتیتر: به مناسبت دومین سالروز ثبت جهانی بافت تاریخی یزد نشست بررسی ضرورت و کیفیت پایش مداخلات در بافت تاریخی و آغاز پویش پایش داوطلبانه بافت تاریخی در کتابخانه وزیری یزد برگزار شد.
به گزارش روتیتر: «سید منصور علاقه‌بند» رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار یزد در این نشست با مروری بر تعاریف و ادبیات مشارکت، اظهار کرد: مشارکت و پایش در بافت تاریخی یزد شامل انواع مداخلات در این بافت، تمام طرح‌های مرمت و احیا، خدمات شهری، طرح‌های توسعه و هدایت شهری، سامانه‌های شهری، استقرار و تغییر کاربری‌ها، برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و اجتماعی، فعالیت‌ها و رفتارهای اجتماعی، ساختارها و گروه‌های اجتماعی و انواع فعالیت‌های تعریف شده توسط مردم و مدیریت شهری است.
وی در رابطه با افراد شرکت‌کننده در این پویش تصریح کرد: دستگاه‌های مدیریتی و شهری، جامعه حرفه‌ای و نخبگان در انواع دسته‌بندی‌ها و به صورت انفرادی، پیمانکاران و سازندگان، سرمایه‌گذاران و بخش اقتصادی شهر، نهادهای مردمی و مردم در مقیاس‌های محلی، شهری، ملی، بین‌المللی و گروه‌های بین‌المللی می‌توانند در این پویش شرکت کنند.
این مسئول مشارکت را تلاش برای رسیدن به اهداف مشترک و کنش هدفمند و پویا خواند و گفت: مشارکت ابزاری برای کارایی بیشتر و اعمال مدیریت و جذب سرمایه و کمک‌های مردمی است و بخش خصوصی را به صورت مستقیم در توسعه، ساخت و ساز و آبادانی یک منطقه وارد می‌کند.
وی در همین رابطه تصریح کرد: عوامل تأثیرگذار بر این پویش و مشارکت شامل نوع نگرش به مشارکت، نظر خواهی، تبادل اطلاعات، تأثیرگذاری و حق اعتراض، نظارت شهروندان، جریان اطلاعات و مبانی فکری است.
علاقه‌بند در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه باید رشته‌های تداوم سکونت و حفظ فرهنگ در بافت را پیدا کرد، گفت: باید راهکار تداوم از ۱۵۰ سال پیش تاکنون را پیدا و شناسایی کنیم و حتی اگر تصمیمات در بعد کالبدی هم هستند، این موارد را مد نظر و توجه قرار دهیم.
«مجتبی فرهمند» معاون شهرسازی و معماری شهرداری یزد نیز با اشاره به معیارهای ثبت شدن آثار تاریخی در فهرست آثار جهانی یونسکو، اظهار کرد: شش معیار برای ثبت جهانی وجود دارد که اگر یک اثر حداقل یکی از آنها را داشته باشد، می‌تواند در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت برسد اما نیازمند مدیریت و برنامه‌ی حفاظت است.
وی با بیان اینکه شناخت ارزش‌ها اهمیت دارد، گفت: در حالی که شناخت ارزش‌ها مهم است اما صرفاً نگاه به حفاظت کالبدی مورد توجه است، در صورتی که آن چیزی که شهر تاریخی را شکل داده باورها و سنت‌های پیشینیان است و سوال این است که ابزار پایش آنها برای این موضوع چیست؟ و چگونه می‌توان شاخص‌های ناملموس را پایش کرد؟
این مسئول از ضرورت برگزاری جلسات همکاری به منظور شناسایی ابزارها و شاخص‌ها و مکانیزم پایش یاد و خاطرنشان کرد: تفاوتی که شهر تاریخی یزد را از دیگر شهرها جدا کرده، زندگی اجتماعی است و اما اینکه دچار تغییر شده چالش اصلی است یا اینکه مدیریت باید دچار تغییر شود؟
وی از ضرورت وجود مشارکت در زمینه ارزش‌ها یاد و بیان کرد: از آنجایی که بخش خصوصی در حال سرمایه گذاری و بخش دولتی، زیرساخت‌ها را تأمین می‌کند، نوعی مشارکت شکل گرفته است اما آیا این همان مشارکت واقعی است؟
وی افزود: ذی نفعان اصلی بافت تاریخی، مردم هستند و باید پایش در تمام سطوح و مطالبه‌ای عمومی باشد چرا که یزد جزء شهرهای مردم ساخت است و تاریخ این شهر این گونه می‌گوید که یزد برخلاف بسیاری از شهرهای دنیا، بر اساس رویکرد عوام شکل گرفته است.
به گفته فرهمند، خوشبختانه امسال با مشارکت مردم و مرمت اجتماعی، هیچ تخریبی در بافت تاریخی یزد صورت نگرفته است لذا پس از ثبت جهانی باید اجتماعی‌تر مرمت کنیم چرا که بعد از این رویداد، مرمت خود به خود صورت خواهد گرفت.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری یزد یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های امروز را حفظ اصالت و یکپارچگی بافت تاریخی عنوان کرد و گفت: ضرورت کیفیت و پایش در حفظ اصالت شهر تاریخی است و یکی از موارد قابل توجه این است که چقدر نقش نور و آب و هوا و سایر عوامل تأثیرگذار در کالبد بناها را حفظ کردیم؟
وی در ادامه مخالفت بسیاری از افراد در ثبت بافت جهانی یزد در فهرست آثار ملی را یادآور شد و گفت: یکی از آفت‌های ثبت که خیلی از افراد نیز مخالف آن بودند، نگاه ژورنالیستی از جانب ثبت به اثر به ویژه آثار میراث ناملموس است چرا که اگر رویدادی ثبت شود، به صورت ویترینی در می‌آید که ارزش‌های اصلی‌اش را از دست می‌دهد.
فرهمند در ادامه از گزارش تمامی بخش‌ها و دستگاه‌ها اعم از تأثیر آلودگی‌های هوا تا ترافیک در راستای حفظ این میراث جهانی یادآور شد و گفت: بنا بر وظیفه، یک سری از دستگاه‌های مسئول که پایگاه میراث جهانی در این زمینه اشرافیت دارد باید در پایش مشارکت کنند اما موضوع اصلی مشارکت شهروندان است چرا که طبق تجارب گذشته از پایش، شاهد بی اعتمادی مردم بودیم و پس اولین قدم چگونگی اعتمادسازی است.
وی افزود: هر چند که بخشی از مردم بومی این بافت را ترک کردند اما کار اصلی را باید مردم محلات انجام دهند چرا که هنوز به محلات احساس تعلق دارند و رابطه مشارکت و نگهداری است و تا زمانی که شهرداری و میراث متولی امر است هیچ کاری پیش نمی‌رود لذا باید تعلق خاطر ایجاد شود و این کار جز با سپردن مسئولیت به مردم ایجاد نمی‌شود.
این مسئول از ضرورت آموزش برای حفاظت این بافت خبر داد و گفت: فرهنگ غنی وقف که از ۷۰۰ سال پیش تاکنون در یزد به‌وجود آمده است یکی از قوانین پیشرو حوزه حفاظت محسوب می‌شود و پس از آن هم کلیات شهر است.
وی ادامه داد: آنچه در فهرست آثار جهانی ثبت شده است تنها یک بافت نیست بلکه شهر تاریخی یزد را در فهرست آثار جهانی به ثبت رساندیم اما شهر، متفاوت از بافت جهانی آن است چرا که در شهر نماهای ناهمگون، سواره‌های تندرو بدون در نظر گرفتن انسان محوری و چنین مواردی شکل گرفته است که باید به کیفیت پایش در این زمینه از سوی تمامی دستگاه‌های متولی توجه شود.
«نریمان فرحزا» استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد هم با بیان اینکه پایش ریشه در پایداری و پایایی دارد، گفت: با این احتساب، چاره‌ای جز پایش وجود ندارد چرا که این بافت بر اساس مدل تعاون شکل گرفته و تمام ابعادی که این شهر را می‌سازد، بر اساس همین تعاون به‌وجود آمده است.
وی این بافت جهانی را مجموعه‌ای عظیم و بهم پیوسته در دنیا با ۷۰۰ هکتار وسعت که تمامی آن در هم تنیده و فشرده است خواند و افزود: این بافت فشرده از آنجایی حفظ شده که بزرگان محله مانند ستون‌های یک خیمه در آن حضور داشته‌اند ولی اکنون یا بافت را ترک کرده‌اند یا از دنیا رفته‌اند و این موضوع آسیبی است که باید با برگرداندن مدل تعاون و مدل قدیمی محله‌ای به بافت به حالت قبل بازگردد لذا مسئولان نیز باید این مسئله را بپذیرند و مانند شهرهای اروپایی که شهردارانشان در بافت‌های تاریخی ساکن هستند، این پیوند را دوباره برقرار کنند.
فرحزا در ادامه از خالی بودن بافت تاریخی از حضور نمایندگان مردم یاد کرد و گفت: باید جلسات مسئولان مربوطه در داخل بافت برگزار شود و با جریان انداختن این موضوع در بافت، کار را به خود مردم بسپاریم و خوشبختانه توزیع کتابچه حفاظت از بافت در بین مردم نیز که تأثیر مثبتی بر مردم خواهد داشت، از جمله اقدامات قابل قبول در این زمینه است.
وی افزود: اگر آسیب‌هایی از سوی بهره‌برداران به بافت وارد می‌شود باید جلوگیری شود چرا که برخی از بهره‌برداران، بافت را با حفظ نمای بیرونی، از درون دچار تغییر کردند لذا باید اقدامات حفاظت محور به منظور مقابله با چنین آسیب‌هایی انجام شود.
این استاد دانشگاه یزد در بخش پایانی سخنانش با بیان اینکه در تمام محدوده بافت تاریخی مجاور محل دانشگاه هنر و معماری فقط دو خانه خرابه وجود دارد، گفت: از زمانی که دانشگاه با مردم ارتباط گرفته و بنیان‌های نیازمند آموزش و ترویج در این زمینه وارد شده‌اند، مشارکت بهتری در بافت صورت گرفته است لذا ضروری است که جامعه دانشگاهی در این زمینه وارد شود.
وی بیان کرد: در بازار تبریز جای سوزن انداختن نیست چرا که یکی از بازارهای سنتی و تاریخی جهان است که به‌حال خود رها شده بود و مردم آن را مرمت کردند اما بازارهایی مانند بازار قزوین که به همت مسئولان وقت مرمت شد، بازارهایی رها شده بودند چرا که مردم به امید مسئولان ماندند و اقدام مؤثری انجام نشد.
«علی امیری اردکانی» ناظر بافت تاریخی یزد و مرمتگر برجسته نیز در این نشست بسیاری از آثار شهر جهانی یزد هم با بیان اینکه هدف جهانی شدن بافت در پس کالبد این بافت تاریخی قرار دارد، گفت: کالبد بافت تاریخی انعکاس جهان‌بینی گذشتگان است و کاربردهایی داشته که مانند کوچ داخل خانه، تأمل برانگیز است.
وی پایش را به معنای پاییدن، نگهداری، مواظبت، نگرش و پاسداری عنوان کرد و گفت: هر چند تاکنون پایش به صورت کالبدی بوده است اما فعالان این حوزه باید پایش را به معنای واقعی دریابند.
وی با گلایه از اینکه خانه‌هایی تاریخی در بافت تاریخی توسط افراد غیر بومی خریداری شده است، گفت: متأسفانه تعامل فرهنگ‌ها و تعامل شهرها در یزد پس از جهانی شدن دیده نمی‌شود، در حالی که این بافت مؤلفه‌های فراوانی مانند مؤلفه‌های هنری، فرهنگی و مذهبی دارد.
وی با تاکید بر اینکه مرمتگران خانه‌ها و بناهای این بافت تاریخی باید با فرهنگ، آداب و رسوم و مذهب و باورهای این شهر آشنا باشند، گفت: طراحان و مرمتگران این بافت باید از علومی مانند ادبیات، اقتصاد، جامعه شناسی، مردم شناسی و حتی اقتصاد آگاهی داشته باشند چرا که به دلیل همین کاستی‌ها همچنان برخورد با این بافت، کاسب کارانه بوده است.
امیری اردکانی با تاکید بر اینکه بعد از جهانی شدن کاسب کاران به بافت تاریخی هجوم آوردند، گفت: همگی اینها تهدیدهایی است که خودمان به‌وجود آورده‌ایم به طوری که ما طراحان و مرمتگران غفلت ورزیدیم لذا نباید با تداوم چنین رفتاری، زحمات ثبت این بافت جهانی هدر رود و با یک سری برخورد دلال منشانه فرهنگ رو به نابودی رود.
وی فرهنگ را نوعی شاخص میان دانشی عنوان کرد و با تاکید بر اینکه باید هر چه زودتر پایش آن انجام شود گفت: سوال این است که پایش‌گر چه کسی است؟
امیری اردکانی با تاکید بر اینکه باید کاری عمیق و ریشه‌ای انجام شود، گفت: مرمت باید طوری باشد که بتواند به بنا زندگی بدهد و وظیفه مرمتگر این است که ابتدا غنای ساختمان را کشف و سپس بر این اساس دوباره آن را خلق کند و اگر اکنون بافت چنین حالتی را ندارد مقصر ما طراحان هستیم که با مداخلاتمان آن را بهم می‌زنیم.
وی افزود: تاکنون مسئولان چند بار به بوم‌گردی‌ها سر زده‌اند ولی چقدر از این بوم‌گردی‌ها فرهنگ اصیل را به جامعه هدف تزریق می‌کند؟ جز این است که اگر این روند ادامه یابد فردا فاجعه‌بار خواهد شد چرا که این بوم‌گردی‌ها بیشتر به دکان شبیه هستند و نه تنها فرهنگی تولید نمی‌کنند بلکه فرهنگ را از بین می‌برند.
این مرمتگر با بیان اینکه اگر معماری ایران تاکنون تغییر نکرده به علت الگوهای صحیح تولید و اشتغال آن زمان بوده است، گفت: قبلاً بازرگانی داشتیم و معماری ایران تغییری نکرده است اما اکنون با الگوهای اشتباهی که در طراحی شهر و بافت وارد شده است به شهر خیانت کردیم چرا که این بافت جهانی است که باید روی شهر تأثیر بگذارد اما تاکنون خلاف این بوده است.
وی افزود: ضروری است که در بافت تولید فرهنگ و معماری داشته باشیم اما جای آن یک سری از اشتباهات تمام روابط اجتماعی را از بین برده است و مسئولان فقط نظر می‌دهند در حالی که باید مدیریت شود و متخصصان امر کارشناسی کنند و تکلیف کسانی که در بافت کار می‌کنند، مشخص شود که آیا برای انگیزه مرمت می‌کنند یا کاسب هستند.
امیری اردکانی با بیان اینکه تعادل اقتصادی بافت پس از ثبت جهانی بهم خورده است، گفت: یک عده دلال اعتبار کاذب به خانه‌ها دادند لذا مالکان و طراحان باید در این زمینه بکوشند و جلوی آنها را بگیرند.
